Әлеуметтік әріптестік жүйесіндегі ұжымдық шарттарды салыстырмалы-құқықтық талдау

Зерттеу заңнамалық өзгерістерге және олардың ұжымдық келіссөздер жүргізуге ықпалына баса назар аудара отырып, Қазақстандағы еңбек қатынастары мен әлеуметтік әріптестіктегі соңғы өзгерістерді қарастырады. Мақаланың мақсаты – еңбек қатынастарын еуропалық елдердің тәжірибесімен салыстыра отырып, әлеуметтік серіктестік жүйесі тұрғысынан қарастыру. Талдау әлеуметтік әріптестік тұжырымдамасының аясын кеңейтіп, еңбек дауларын шешу тетіктерін жақсартқан және жұмысқа орналастырудың жаңа үлгілерін енгізген 2020 және 2023 жылдары енгізілген Қазақстанның Еңбек кодексіндегі түзетулерді қамтиды. Негізгі өзгерістерге орталықтандырылған еңбек шартын қадағалау жүйесін құру, бірлесіп жұмыс істеу және сағаттық жалақы туралы ережелер, сондай-ақ жұмыс аптасының құрылымы мен үстеме жұмыс ережелеріндегі өзгерістер кіреді.

Зерттеу Ресей, Беларусь, Армения және Қырғызстан сияқты Еуразиялық экономикалық одаққа (ЕАЭО) мүше басқа мемлекеттердің тәжірибесімен салыстыра отырып, Қазақстанның әлеуметтік әріптестікке деген көзқарасын қарастырады. Жұмыста басқа елдердегі құқықтық дәстүрлер мен нормативтік-құқықтық базаның әртүрлілігі атап өтіледі, еңбек заңнамасын кодификациялаудағы айырмашылықтар, кәсіподақтардың рөлі және Үкіметтің еңбек қатынастарына қатысуы атап өтіледі.

Зерттеу сонымен қатар Еуропалық әлеуметтік модельді салыстырмалы мысал ретінде қарастырады, оның әлеуметтік серіктестер арасындағы ашық диалог пен ынтымақтастыққа баса назар аударады. Зерттеу қорытындысында ЕАЭО елдеріндегі, атап айтқанда, жұмыскерлердің құқықтарын қорғауды күшейту және ұжымдық шарттардың тиімділігін арттыру саласындағы еңбек заңнамасын келісудің мәселелері мен мүмкіндіктері қаралады. Сондай-ақ, кәсіподақ ішіндегі құқықтық жүйелердегі айырмашылықтарды ескеретін және сонымен бірге еңбек қатынастарының біртұтас жүйесін құруға ұмтылатын теңдестірілген тәсілдің маңыздылығы атап өтіледі.

1. Labour code of the Republic of Kazakhstan dated 23 November, 2015 № 414-V. Available at: — URL: https://adilet.zan.kz/eng/docs/K1500000414 (accessed: 10.09.2024)

2. Послание Главы государства Касым-Жомарта Токаева народу Казахстана «Справедливый Казахстан: закон и порядок, экономический рост, общественный оптимизм». [Электронный ресурс] — URL: https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=39262280 (дата обращения: 10.09.2024)

3. Official website of the President of the Republic of Kazakhstan (2023). President Kassym-Jomart Tokayev`s State of the Nation Address "Economic course of a Just Kazakhstan". Available at:— URL: https://www.akorda.kz/en/president-kassym-jomart-tokayevs-state-of-the-nation-address-economic-course-of-a-just-kazakhstan-283243 (accessed: 10.09.2024).

4. Official website of the President of the Republic of Kazakhstan (2021). State of the Nation Address by President of the Republic of Kazakhstan Kassym-Jomart Tokayev. Available at: — URL: https://www.akorda.kz/en/state-of-the-nation-addressby-president-of-the-republic-of-kazakhstan-kassym-jomart-tokayev-38126 (accessed: 10.09.2024).

5. Ashtaeva S. The position of Labor Codes in the structure of regulatory legal acts of the member countries of the Eurasian Economic Union. Bulletin of the Khalel Dosmukhamedov Atyrau University. — №3 (62). — 2021. — P. 85-91.

6. Третьякова А.А. Сравнительная таблица изменений в Трудовой кодекс Республики Казахстан с пояснениями. — [Электронный ресурс] URL: https://kadrykz.kz/ru/documents/view/161-sravnitelnaya-tablitsa-izmenenij-v-trudovoj-kodeks-s-poyasneniyami (дата обращения: 10.09.2024).

7. Информационная система «Параграф». Об изменениях в Трудовом кодексе с 1 января 2023 года. [Электронный ресурс] — [Электронный ресурс] — URL: https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=35830385 (дата обращения: 10.09.2024).

8. De le Court A. Stabilising Collective Agreements in Continental Europe: How Contract Law Principles Reinforce the Right to Collective Bargaining. Oñati Socio-legal Series. Vol.9(1). 2019. P. 51-69.

9. Адиетова Э. М., Жубанова С. Б., Арманкызы Г. Қазақстан Республикасында еңбек ресурстарының қазіргі жағдайына талдау жасау. Х.Досмұхамедов атындағы Атырау университетінің Хабаршысы. — №50(3). — 2018. — 78-88 Б.

10. Izguttiyeva K.Y., Mukhamejanova A.A., Mukanova M.A. Analysis of the state of the labor market in the Republic of Kazakhstan. Bulletin of "Turan" University. — №2. — 2022. — P. 237-245.

11. Модель И.М., Модель Б.С. Социальное партнерство при федерализме: в порядке обсуждения проблемы. Полис. Политические исследования. — №2. — 2000. — С. 172–177.

12. Турекулова Д.М., Мухамбетова Л.К., Абильбаева С.А. Охрана и безопасность труда в системе социального партнерства. Вестник университета Туран. — №1. — 2015. — С. 114–120.

13. Осадчая С.М. Формирование стратегии развития муниципального образования как социально-экономической подсистемы региона. — Белгород: БУКЭП. — 2018. — С. 138.

14. Anatolii P. Getman, Oleg M. Yaroshenko, Olena H. Sereda, Lesya Maliuha, Ivan P. Zhygalki. Social dialogue at the national and European levels as a factor in the formation of a common labor and social policy. Society Register. Vol. 7 (2023). P. 51-72.

15. Бейсенбаева А.С. Еңбек саласындағы әлеуметтік диалог жүйесі мен қағидаттары. Оңтүстік Қазақстан ғылым жаршысы. — №1(17). — 2022. — Б. 78-82

16. Aušra Bagdonaitė, Inga Blažienė, Daiva Petrylaitė, Andrzej Marian Świątkowski. The role of social dialogue and collective agreements in building the European Social Model. The Lawyer Quarterly. Vol. 2. 2016. Р. 65–81.

17. Петренко А. И. Социальное партнерство и коллективные договоры в Российской Федерации. Вестник права. — № 2. — 2021. — С. 45-52.

18. Томашевский К. Л. Проблемы свободы объединения и сферы действия коллективных договоров в Беларуси как вызов международным трудовым стандартам. Вестник Санкт-Петербургского университета. Право. — №12(4). — 2022. — С. 1082–1094.

19. Sedrak Asatryan, Janna Simonyan. The Legal 500 & The In-House Lawyer Comparative Legal Guide Armenia: Employment & Labour Law (3rd edition). Available at: — URL: https://dialog.am/storage/files/posts/posts_64567767641_posts_54890371171_Armenia__Employment_038_Labour_Law_3rd_edition_.pdf (accessed: 10.09.2024).

20. Белащенко Д.А., Толкачев В.В., Шоджонов И.Ф.. Евразийский экономический союз: перспективы и проблемы интеграции на постсоветском пространстве. Вестник РУДН. Международные отношения. — №3(20). — 2020. — С. 543-559.

21. Болатбаев А.Б. Ереуіл – ұжымдық еңбек дауларын шешудің тәсілі ретінде. Оңтүстік Қазақстан ғылым жаршысы.— №1(5). — 2019. — Б. 365-367