ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРЫНДАРЫНДА ТАМАҚ ҚАЛДЫҚТАРЫН ТҰРАҚТЫ БАСҚАРУ МОДЕЛІН ЕНГІЗУ: ТЕРІС СЫРТҚЫ ӘСЕРЛЕРДІ АЗАЙТУ ЖӘНЕ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЖАУАПКЕРШІЛІКТІ АРТТЫРУ

Халық санының өсуі, урбанизация және қалдықтар көлемінің артуы жағдайында азық-түлік қалдықтарын басқару мәселесі барған сайын өзекті бола түсуде.

Қалдықтарды сұрыптау және қайта өңдеу бойынша тиімді жүйенің болмауы олардың полигондарда жиналуына алып келеді, бұл экологиялық, экономикалық және әлеуметтік жағынан елеулі салдарға әкеп соғады.

Зерттеудің мақсаты Қазақстанның жоғары оқу орындарында тамақ қалдықтарын тұрақты басқару моделін әзірлеу болып табылады. Бұл жұмыста Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінде (ENU) жүргізілген зерттеу негізінде әзірленген Қазақстанның жоғары оқу орындарында азық-түлік қалдықтарын тұрақты басқару моделі ұсынылады. Модель қалдықтарды бөлек жинауды ұйымдастыруды, оларды өңдеуге арналған инфрақұрылымды дамытуды, білім беру іс-шараларын өткізуді, сондай-ақ экологиялық мінез-құлық үшін ынталандырулар мен жеңілдіктер сияқты мотивациялық механизмдерді енгізуді қамтиды.

Зерттеу аясында ENU-дің оқу ғимараттары мен жатақханаларында түзілетін азық-түлік қалдықтары туралы деректер жиналды, сондай-ақ студенттердің азық-түлік қалдықтарына қатысты мінез-құлқын анықтауға бағытталған сауалнама жүргізілді. Сауалнамада қалдықтармен жұмыс істеу дағдыларына ғана емес, сонымен қатар студенттерді экологиялық бастамаларға тартуға бағытталған ықтимал ынталандыру шараларына қатысты сұрақтар да болды.

Осылайша, бұл зерттеу университет ортасындағы азық-түлік қалдықтарының көлемін (кг/күн) сандық бағалауды, сондай-ақ тұрақты қалдықтарды басқару шараларын енгізу кезінде парниктік газдар шығарындыларын қысқарту әлеуетін есептеуді қамтиды.

1. Агентство по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан, Бюро национальной статистики. В-3-Выбросы парниковых газов. [Электронный ресурс] – URL: https://stat.gov.kz/ecologic- indicators/28453/greenhouse_gas_emissions/ (дата обращения 14.12.2024).

2. Агентство по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан, Бюро национальной статистики. Образование в Республике Казахстана / Статистический сборник. [Электронный ресурс] – URL: https://stat.gov.kz (дата обращения 14.12.2024).

3. Аушарипова Д.Е., Кулумбетова Л.Б., Танкова Э. Анализ возможностей для развития «зеленого» бизнеса// Вестник Национальной инженерной академии Республики Казахстан. - № 1 (75) - 2020.

4. Kara A., Min M.K. (2024). Gen Z consumers’ sustainable consumption behaviors: influencers and moderators. International Journal of Sustainability in Higher Education. Vol. 25 (1). P.124–142.

5. Martin S., McCoshan A., McEwen L. (2014). Embedding sustainability into the higher education curriculum: lessons from the UK’s green academy change programme ІІ The 4th World Sustainability Forum 2014. https://doi.org/10.3390/wsf-4-h002.

6. Davison N., Young W., Ross A., Cockerill T., & Rajput S. (2022). Investigating the impacts of behavioural-change interventions and COVID-19 on the food-waste-generation behaviours of catered students in the UK and India. Sustainability. Vol.14 (9). 5486 p. https://doi.org/10.3390/su14095486

7. Петросянц Т.В. Эколого-экономическая оценка и утилизация пищевых отходов в РК // Вестник науки №12 (69) том 1. С. 1050-1054. 2023 г.

8. Moshkal М, Akhapov Е. and Ogihara А. “The concept of circular economy in relation to sustainable development goals.” Bulletin of "Turan" University (2022): n. pag.

9. Zhidebekkyzy, Aknur & Temerbulatova, Zhansaya & Amangeldiyeva, B. & Sakhariyeva, A.. (2023). Towards a Circular Economy: an Analysis of Kazakhstani case. Farabi Journal of Social Sciences. 143. 10.26577/be.2023.v143.i1.02.

10. Казахский национальный университет имени Аль-Фараби. Глобальный Программы ООН «Академическое влияние» по устойчивому развитию. (2014). Модельный план по устойчивому развитию университетов. [Электронный ресурс] – URL: https://greenbridgework.kaznu.kz (дата обращения 17.12.2024).

11. U.S. Environmental Protection Agency. (2021). Quantifying Methane Emissions from Landfilled Food Waste.