ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ТҮРЛІ САЛАЛАРЫНДАҒЫ ЖҰМЫСПЕН ҚАМТУ ЖӘНЕ ЖҰМЫССЫЗДЫҚ ДИНАМИКАСЫ: ҚҰРЫЛЫМДЫҚ ӨЗГЕРІСТЕР ФАКТОРЛАРЫН ТАЛДАУ

Еңбек нарығы кез-келген экономиканың маңызды элементі болып табылады, өйткені ол ұлттық экономиканың жай-күйін, халықтың әлеуметтік әл-ауқатының деңгейін және мемлекеттің экономикалық мүмкіндіктерін көрсетеді. Соңғы онжылдықтарда жаһандық еңбек нарығында жаһандану, технологиялық инновациялар, демографиялық өзгерістер және еңбек ресурстарына сұраныс құрылымындағы өзгерістер нәтижесінде бірқатар өзгерістер байқалды. Зерттеудің негізгі мақсаты экономика салалары бойынша жұмыспен қамту, жұмыссыздық және жастар жұмыссыздығының динамикасын талдау болды. Зерттеу барысында әр түрлі салалардағы еңбек нарығына әсер ететін негізгі факторлар қарастырылып, осы салалардағы жұмыссыздық деңгейіне әсер ететін негізгі тенденциялар мен проблемалар анықталды. Жұмыста жастар жұмыссыздығы проблемасына, сондай-ақ еңбек көші-қонын, әлеуметтік шиеленісті және экономикалық теңгерімсіздікті төмендетудің негізгі жолдарын зерделеуге және анықтауға ерекше назар аударылған.

Зерттеу барысында экономикалық-статистикалық талдау, салыстыру және салыстырмалы шамалар, индукция және дедукция және т.б. әдістері қолданылды. Негізгі экономикалық көрсеткіштерді талдауды жүзеге асыру үшін Қазақстан Республикасы Ұлттық статистика бюросының 2020-2024 жылдардағы деректері, жұмыссыздық мәселелерімен және оларды шешу жолдарымен айналысатын отандық және шетелдік ғалымдардың жарияланымдары мен ғылыми еңбектері пайдаланылды.

Болашақ зерттеу жолдары. Зерттеу тақырыбы өзекті болып табылады және барлық мәселелерді бір мақалада ашу мүмкін емес сияқты. Осыған байланысты авторлар жұмыспен қамту проблемаларын зерделеу, сондай-ақ халықтың жұмыссыздық деңгейін төмендету және шетелдік тәжірибені зерделеу және еңбек нарығының қазақстандық моделіне бейімделу жолымен оларды шешудің негізгі жолдарын айқындау бойынша одан әрі зерттеулер жүргізуді жоспарлап отыр.

1. Нурмухаметов Н.Н., Шаметова А.А., Булакбай Ж.М.Оценка трудового потенциала промышленных предприятий. Вестник университета «Туран».-2022.- №3. - С.11-21. [Электронный ресурс]. URL: https://doi.org/10.46914/1562-2959-2022-1-3-11-21.

2. Жакупова Б.А., Демеуова Г.К., Жиенбаев У.Б.,Керимбек Г.Е. Эффективные экономические механизмы регулирования рынка труда в Казахстане. Вестник Университета «Туран». - 2023. - №2. - С. 186-200. [Электронный ресурс]. URL: https://doi.org/10.46914/1562-2959-2023-1-2-186-200.

3. Костенкова Т.А. Личностный потенциал региона: сущность и основные факторы формирования. Экономика труда - 2019. - Т. 6. - № 3. - С. 1149-1158.

4. Holland B. (2015). A workforce development systems model for unemployed job seekers. Journal of Adult and Continuing Education. Vol. 21 (2). – Р.55-76.

5. Kalinina S., Kushnarenko O. (2022). Transformation of the World Labor Market in the Context of Globalization. Public Security and Public Order.Vol. 29. - Р.105-115. [Электронный ресурс]. URL: https://doi.org/10.13165/PSPO- 22-29-23

6. Петрова К. Влияние цифровых технологий на неоклассический рынок труда. Scendo. - 2022.- № 13 (4). - С. 318-330. [Электронный ресурс] URL:https://doi.org/10.2478/danb-2022-0020.

7. OtsuyY., Yuens C. (2022). Health, Crime and Labor Market: Theory and Policy Analysis,Journal of Economic Dynamics and Control.-Vol. 144.-Р.104-529. [Электронный ресурс] URL: https://doi.org/10.1016/j.jedc.2022.104529.

8. Contensou F., Vranceanu R.(2021). Working time wage rate differences: a conract theory approach.Preprint submitted. – Р.34-35. [Электронный ресурс] URL: https://hal-essec.archives-ouvertes.fr/hal-02386781v2.

9. Keynes J.M.(1978).General theory of employment, interest and money.- M.: Progress.-494р.

10. Marshall A. (1993). Principles of economics science.-M. Progress, Univers.- 415р.

11. Капелюшников Р.И. Российский рынок труда: статистический портрет на фоне кризисов. Вопросы экономики.-2023.-№8.- С.5-37. [Электронный ресурс]. URL: https://doi.org/10.32609/0042-8736-2023-8-5-37.

12. Калмыков В.В. Развитие глобального рынка альтернативных моделей продолжается: состояние, проблемы, перспективы, механизмы регулирования / В.В.Калмыков, И.Ю. Калмыкова. Экономика и предпринимательство.- 2022. - №11.- С.126 - 132. [Электронный ресурс]. URL: http://elib.fa.ru/art2022/bv984.

13. Ералина Е.М., Алшанов Р.А. Тенденции развития рынка труда Казахстана в условиях экономической трансформации. Вестник университета "Туран".- 2023.-№ 1. - С. 36-48. [Электронный ресурс]. URL: https://doi.org/10.46914/1562-2959-2023-1-1-36-48

14. Жанкубаев Б., Молчановская А. Шумеков Д. О профессиональной структуре занятости и анализе спроса на квалификации. Вестник ЕНУ им. Л.Н. Гумилева.- 2022.- №141(4). - С. 87-99.

15. Кибаева А.Б., Тусупова Л.А. и Гизе Р. Влияние человеческого капитала на экономическое развитие. Вестник университета "Туран".-2022.- № 4.С. 184 - 199. [Электронный ресурс]. URL: https://doi.org/10.46914/1562-2959-2022-1-4-184-199

16. Бюро национальной статистики Республики Казахстан за 2020-2024 годы. [Электронный ресурс]. URL: https://stat.gov.kz/ru / (дата обращения: 15.01.2025).

17. Капелюшников Р. И. Анатомия коронакризиса через призму рынка труда. Вопросы экономики.-2022.-№ 2. - С. 33-68. [Электронный ресурс]. URL: https://doi.org/10.32609/0042-8736-2022-2-33-68

18. Dondushpan D.V.(2021).Assessment of labor potential in an enterprise. Economics and business: theory and practice. Vol. Т.6 -1(76).- Р.89-92. [Электронный ресурс]. URL: https://doi.org/10.24412/2411-0450-2021-6-1-89-92

19. Рахметуллина Ж.Б., Урекешова А.Б., Айдарова А.Б. Рынок труда в условиях цифровизации. Вестник университета "Туран". - 2022. - № 4. - С. 130-142. [Электронный ресурс]. URL: https://doi.org/10.46914/1562-2959-2022-1-4-130-142

20. Джусабалиева А.К., Искакова Д.М., Дуйсенбаева Б.Б., Тлеубердиева С.С., Искакова Д.Б. Экономические аспекты и факторы образовательной и трудовой миграции казахстанской молодежи за рубеж. Экономика: стратегия и практика. - 2022. -№17 (2). - С.126-145. [Электронный ресурс]. URL: https://doi.org/10.51176/1997-99672

21. Альшанская А., Азатбек А. Трудовая мобильность и гибкость рынка труда в эпоху коронавируса:казахстанский и зарубежный опыт. Вестник ЕНУ им. Л.Н. Гумилева.-2022.- № 3.- С. 23-34.

22. Притворова Т., Коккозова А., Третьякова Л. Социальные рабочие места в государственной программе занятости: факторы эффективности и методы улучшения. Вестник ЕНУ им. Л.Н. Гумилева. - 2023. - №3. - С. 72-84. [Электронный ресурс]. URL:https://bulecon.enu.kz/index.php/main/article/view/124

23. Рынок труда Казахстана: развитие в новой реальности. Министерство труда и социальной защиты Республики Казахстан. Центр развития человеческих ресурсов. - 2021.- 227 с.