БИЗНЕСТІҢ ӘЛЕУМЕТТІК ЖАУАПКЕРШІЛІК ТЕТІКТЕРІН ЖОБАЛАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ

Мақала бизнес-кәсіпкерлік субъектілерінің әлеуметтік жауапкершілік тетіктерін жобалаудың қазіргі теориялық мәселелеріне арналған. Зерттеу объектісі нарықтық экономиканың қарқынды дамуы жағдайында бизнес-құрылымдардың әлеуметтік жауапкершілігін құру мен іске асырудың заманауи теориялық мәселелері қамтиды. Зерттеу пәні тікелей ұйымдастырушылық және инвестициялық-экономикалық компоненттерді қамтитын әлеуметтік жауапкершілік тетіктері болып табылады. Зерттеудің мақсаты - бизнестің әлеуметтік жауапкершілігінің теориялық тетіктерін микро және макроэкономикалық деңгейлерде оларды кейіннен практикалық сынақтан өткізу, аймақтық экономикалық жүйелерде қолдану үшін модельдеу.

Қазіргі нарықтық жағдайда экономикалық жүйенің жұмыс істеуінің барлық деңгейлерінде бизнес- кәсіпкерлік субъектілерінің әлеуметтік жауапкершілігінің төмен деңгейі орын алады. Бизнес және кәсіпкерлік субъектілерінің әлеуметтік жауапкершілігі проблемаларының кең спектрі іс жүзінде әлеуметтік жауапкершілік тетіктерін пысықтаудың жеткіліксіз деңгейімен байланысты.

Әлеуметтік жауапкершілік тетіктерін жобалау мәселелерін зерттеу екі бағытта – микроэкономикалық және макроэкономикалық деңгейлер бойынша қарастырылды. Микроэкономикалық деңгейде әлеуметтік жауапкершілік тетіктерін жобалау кезінде кәсіпорындардың меншігінің ұйымдық-құқықтық нысаны, арнайы ұйымдық-басқару құрылымдарын қалыптастыру, әлеуметтік жауапкершілік бағдарламаларын әзірлеу және олардың техникалық-экономикалық негіздемесі, әлеуметтік жауапкершілікті инвестициялық қамтамасыз ету әлеуеті сияқты факторлар ескеріледі. Микроэкономикалық деңгейге қатысты бизнес-ұйымдардың әлеуметтік жауапкершілігіне инвестициялардың тиімділігін бағалау әдістемесі ұсынылды.

Макроэкономикалық деңгейде әлеуметтік жауапкершілік тетіктерін жобалау кезінде мемлекеттік мекемелер мен ұйымдардың, әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялардың, үкіметтік емес қоғамдық ұйымдардың қызметі, өңірлік, ұлттық деңгейлерде әлеуметтік жауапкершілік қорларын қалыптастырудың экономикалық әлеуеті сияқты факторлар ескерілді. Макроэкономикалық деңгейге қатысты әлеуметтік жауапкершілікті жүзеге асырудың экономикалық тиімділігінің нұсқалары тұжырымдалған. Барлық ықтимал әсер ету факторларын зерттеуді ескере отырып, бизнес-ұйымдардың әлеуметтік жауапкершілігін іске асыру тетіктерінің авторлық модельдері жасалды.

Зерттеудің негізгі әдістері ұжымдық әдіс, аналитикалық әдіс, қатынастар мен заңдылықтарды құру әдісі, синтетикалық әдіс және гипотезаларды жобалау әдісі болды.

1. Newman С., Rand J., Tarp F., Trifkovic N. Corporate Social Responsibility in a Competitive Business Environment // The Journal of Development Studies, – Volume 56, Issue 8. – 2020. https://doi.org/10.1080/00220388.2019.1694144 (accessed: 15.01.2025)

2. Takeuchi R., George G. Corporate Social Responsibility: An Overview and New Research Directions // The Academy of Management Journal, – Volume 59(2). – 2016. – P. 534 – 544. DOI:10.5465/amj.2016.5001 (accessed: 15.01.2025)

3. Абросимова Е. А. Социальное предпринимательство и социальная ответственность малого бизнеса: мифы и реальность // Журнал предпринимательского и корпоративного права. – № 3. – 2016. - С. 38 – 45.

4. Донева О.В. Критерии сформированности социальной ответственности студентов вуза // Фундаментальные исследования. – № 3 (часть 3). – 2014. – С. 580 – 584.

5. Крохоняткин М.Д. Социальная ответственность бизнеса: возможный механизм реализации // Труды Нижегородского государственного технического университета им. Р.Е. Алексеева. Экономика, инновации и менеджмент. – № 3(105), – 2014. – С. 264 – 271. [Электронный ресурс] – URL: https://cyberleninka.ru/article/n/sotsialnaya-otvetstvennost-biznesa-vozmozhnyy-mehanizm-realizatsii (дата обращения 21.04.2024).

6. Механизмы корпоративной социальной ответственности. Корпоративное волонтерство. – 2023. [Электронный ресурс] – URL: https://spravochnick.ru/menedzhment_organizacii/korporativnaya_socialnaya_(дата обращения 21.04.2024).

7. Основные подходы к управлению социальной ответственностью организации. – 2022. [Электронный ресурс] – URL: https://studme.org/166052/ekonomika/osnovnye_podhody_upravleniyu_sotsialnoy_otvetstvennostyu (дата обращения 21.04.2024).

8. Лобызнекова В.А. Социальная ответственность компании в системе корпоративного менеджмента // Бизнес. Образование. Право. – №3(28), – 2014. – С. 168 – 173. [Электронный ресурс] – URL: https://elibrary.ru/download/elibrary_21975052_33732888.pdf (дата обращения 21.04.2024).

9. Третьяков О.В. Управление корпоративным социальным инвестированием // Диссертация на соискание ученой степени кандидата экономических наук. Санкт-Петербург, – 2018. – 147 с.

10. Закон Республики Казахстан «О социально-предпринимательских корпорациях». – 2023 [Электронный ресурс] – URL: https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30077823#pos=4;-106 (дата обращения 21.04.2024)

11. Неправительственные организации (НПО). – 2023. [Электронный ресурс] – URL: http://www.wehse.ru/cgi-bin/wpg/wehse_wpg_show_text_print.pl?term1304421849 (дата обращения 21.04.2024)