РЕСЕЙ ИМПЕРИЯНЫҢ АРАЛ-КАСПИЙ ТЕМІР ЖОЛ ЖОБАСЫ

Еуропадан Үндістанға теңіз сауда жолдарының дамуы континенттік көлік жолдарының құлдырауына әкелді. Теңіз жолдары континент арқылы өтетін көлік жолдарына қарағанда ұзағырақ болғандықтан, XIX ғасырдың екінші жартысында еуропалық және ресейлік инженерлер Ресей империясының территориясы арқылы Ауғанстаннан Үндістанға өтетін темір жолдар салу арқылы Еуропа мен Үндістанды байланыстыратын бірнеше жобаларды ұсынды. Мақаланың мақсаты-Арал-Каспий темір жол жобасының даму тарихы мен экономикалық жағдайларын қарастыру. Мақалада 1917 жылғы төңкеріске дейінгі кезеңде Батыс Қазақстан, Қарақалпақстан, Өзбекстан, Ауғанстан аумағы арқылы өтуі тиіс темір жол құрылысының жоспарлы бағыттары көрсетілген. Мақалада қарастырылып отырған жобаның бір ғана бөлігінің экономикалық мүмкіндіктері талданады, бұл Арал-Каспий теміржол жобасы. Арал-Каспий темір жолы жобасын жүзеге асыруға кедергі болған себептер қарастырылды. Бұл жобаның кеңестік кезеңдегі жоспарлары мен жүзеге асырылуы талданып, КСРО ыдырағаннан кейінгі қазіргі кезеңде, Орталық Азияның жаңа республикаларында оны жүзеге асыру мәселелері зерделенеді. Ауғанстанның өз аумағы арқылы көліктік жобаларды жүзеге асыру арқылы ашылған мүмкіндіктерді ескере отырып, ел ішіндегі әлеуметтік шиеленісті азайтуға мүдделілігіне талдау жасалады.

1. Ст. Барановский. Проект Индоволжской железной дороги. Нива. - СПб., 1874-№34., - С. 536-539.

2. М.В.Барро Лессепс. Его жизнь и деятельность: биографический очерк. - С.-Петербург, 1893 г. – 80 с.

3. № 58. 15 июня 1873 г. — Письмо министра путей сообщения генерал-лейтенанта графа А. П. Бобринского 4 в Министерство иностранных дел о проекте Ф. Лессепса. [Электронный ресурс] - URL: https://www.vostlit.info/Texts/Dokumenty/Indien/XVIII/1780-1800/Russ_ind_19/41-60/58.phtml?id=15830 (дата обращения: 11.06.2025).

4. Письмо министра путей сообщения генерал-лейтенанта графа А. П. Бобринского к министерстру иностранных дел о проекте Ф. Лессепса. [Электронный ресурс] - URL: https://www.vostlit.info/Texts/Dokumenty/Indien/XVIII/1780-1800/Russ_ind_19/41-60/58.phtml?id=15830 (дата обращения: 11.06.2025).

5. Михаил Кашкаров. Денежное обращение въ Россіи, томъ 2. – С.-Петербургъ, 1898.

6. АВПРИ, ф. СПб. Главный архив, 1-9, 1873-1875, оп. 8, дело 5, листы: 21-25.

7. Верховский В.Н. Исторический очеркъ развития желъезныхъ дорогъ въ Россіи съ ихъ основанія по 1897 г. включительно. Выпускъ второй. – С-Петербургъ, 1899 – 486 с.

8. Судьин А.В. Строительство железной дороги Россия-Индия: планы и реальность. Национальная ассоциация ученых – N 57, 2020 г. – С. 67-71.

9. Хидиров Х.Д. Из истории термезкой железнодорожной магистрали. 318 стр. [Электронный ресурс] - URL: https://cyberleninka.ru/article/n/iz-istorii-termezskoy-zheleznodorozhnoy-magistrali/viewer (дата обращения: 03.07.2025).

10. Юлдашев Б.Э. Строительство Бухарской железной дороги. Теория и практика современной науки N4 (34) 2018. - 567 с.

11. З.К. Ахматджонова. Ӯрта Осиëда темир йýллар қурилиши тарихига доир (1880-1917 йиллар). – Тошкент, 1968.- 59 с.

12. М.Н. Селихов. Арало-Каспийская желѣзная дорога.-С.Петербургъ: Типографія Т-ва подъ фирмою «Электро-Типографія Н.Я. Стойковой», 1914-188 с.

13. Хидиров Х.Д. Из истории термезской железнодорожной магистрали. 317 стр. [Электронный ресурс] - URL: https://cyberleninka.ru/article/n/iz-istorii-termezskoy-zheleznodorozhnoy-magistrali/viewer (дата обращения 03.07.2025).

14. Начался заключительный этап переговоров по Трансафганской железной дорог/ Газета.UZ от 18.17.2023. [Электронный ресурс] - URL: https://www.gazeta.uz/ru/2023/07/18/trans-afghan-railway-project (дата обращения: 20.07.2023).