ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ АГРОӨНЕРКӘСІПТІК КЕШЕН КӘСІПОРЫНДАРЫНЫҢ ЦИФРЛЫҚ ТРАНСФОРМАЦИЯСЫН БАҒАЛАУ: ИННОВАЦИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕР

Мақаланың зерттеу мақсаты цифрландырудың тиімділігін талдау мен бағалаудың теориялық және әдістемелік тәсілдеріне сүйене отырып, агроөнеркәсіптік кешен кәсіпорындарында цифрландырудың тиімділігін бағалау әдістемесін әзірлеуге арналды. Зерттеу объектісіне агроөнеркәсіптік кешен кәсіпорындарындағы цифрландыру процестері алынды. Цифрландырудың негізгі міндеті – ресурстарды тиімді пайдалану және ғылыми негізделген тәсілдер негізінде өнімнің өзіндік құнын төмендету, оның сапасы мен бәсекеге қабілеттілігін арттыру.
Цифрландыру кезеңі экономиканы индустрияландыру, механикаландыру және автоматтандыру кезеңдерінің заңды жалғасы болып табылады және олармен тікелей жүреді. Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігінің цифрландыру саясаты негізінен екі негізгі бағытқа шоғырланған: бірі – техникалық тұрғыдан толық дайындалған, екіншісі – сала үшін жедел қажеттілік тудырып отырған бағыттар. Сонымен қатар ауыл шаруашылығының негізгі салаларында толық цифрландырудың мүмкін еместігі негіздемесі келтірілген. Ғылыми зерттеу агроөнеркәсіптік кәсіпорындарды цифрландырудың тиімділігін бағалау әдістемесін әзірлеуге бағытталған. Ол кешенді тәсілге сүйенеді және статистикалық, сондай-ақ сараптамалық бағалау әдістерін қолдануды қамтиды. Зерттеу шеңберінде цифрландыру деңгейін айқындау мен интегралдық әсер индексін есептеу қарастырылады. Әдістеме компаниялардың салалық ерекшеліктерін ескере отырып, цифрлық технологияларды енгізудің нәтижелілігін бағалауға мүмкіндік береді. Зерттеу бағытының дамуын бағалау, оны цифрландыру динамикасын қадағалау және саладағы басқа кәсіпорындармен салыстырмалы талдау жүргізу үшін әзірленген әдістемені пайдаланудан тұрады. Ұсыныстардың экономикалық және экологиялық тиімділігі - агроөнеркәсіптік кешен, оның ішінде өсімдік шаруашылығы кәсіпорындарындағы тиімділікті бағалау үшін авторлар ұсынған әдіс ұйымдардың бизнеспроцестерін цифрлық түрлендіру процесінде ресурстарды пайдаланудың ұтымдылығын бағалауға мүмкіндік береді.

1. Абрамов Н.В. Основная обработка почвы и формирование азотного режима в системе точного земледелия / Н.В. Абрамов, С.А. Семизоров, А.М. Оксукбаева - DOI https://doi.org/10.24412/0044-3913-2022-3-32-36 // Земледелие - 2022. - № 3. - С. 32-35. Available at: - URL: https://www.elibrary.ru/item.asp?id=48400922 (дата обращения: 12.09.2023).

2. Кирилова О.В. Эффект использования спутниковых навигационных систем и ГИС-технологий в сельском хозяйстве // О.В. Кирилова, А.Ю. Чуба / Сельский механизатор-2018. - № 12. - С. 2-3. Available at: - URL: https://www.elibrary.ru/item.asp?id=37134636 (дата обращения: 22.09.2024).

3. Smagulova Sh. Digitalization of agriculture in the republic of Kazakhstan: experience and problems //Problems of AgriMarket. - 2020. - № 1. - 149 p.

4. McAllister W., Osipychev D., Davis A., Chowdhary G. Agbots: Weeding a Field with a Team of Autonomous Robots // Computers and Electronics in Agriculture. - 2019. - 163 p.

5. Sunding D., Rogers M., Bazelon C. The Farmer and the Data: How Wireless Technology is Transforming Water Use in Agriculture // Report for the CTIA Wireless Foundation. Boston: The Brattle Group, Inc. - 2016. - P. 1-16.

6. Griffin T., Shockley J., Mark T. Economics of Precision Farming // Precision Agriculture Basics. - 2018. - P. 221-230.

7. Schimmelpfennig D. Farm Profits and Adoption of Precision Agriculture. Washington DC:S. Department of Agriculture, Economic Research Report № 217. - 2016.

8. OECD Farm Management Practices to Foster Green Growth. Paris: OECD Publishing. - 2016. Available at: - URL: https://doi.org/10.1787/9789264238657-en.

9. Griffin T., Lowenberg-DeBoer J. Worldwide Adoption and Profitability of Precision Agriculture: Implications for Brazil // Revista de Politica Agricola. - 2005. - № XIV 4- P. 21-37.

10. Griffin T., Miller N. Adoption of Precision Agricultural Technology in Kansas // KFMA Research Paper: Kansas State University Department of Agricultural Economics Extension Publication. - 2016. Available at: - URL: http://www.agmanager.info/adoption-precision-agricultural-technology-kansas.

11. Khanna M. Isik M., Winter-Nelson A. Investment in Site Specific Crop Management under Uncertainty: Implications for Nitrate Pollution Control and Environmental Policy // Agricultural Economics. - 2000. - № 24 (1). - P. 9-21.

12. Lowenberg-de Boer J. Erickson B. Setting the Record Straight on Precision Technology Adoption // Agronomy Journal. - 2019. - № 111 (4). - P. 1-18.

13. Курманов Н. А., Рахимбекова А. Е., Маралов А. К. Научное обоснование процесса цифровой трансформации предприятий // Вестник КазУЭФМТ. - 2021. - № 3 (44). - 95 c.

14. Сабыржан А., Садыков Ж. А., Раимбеков Б. Х., Жакупов А. А. Қазақстан экономикасын цифрландыруда ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолданудың өзекті мәселелері //ҚазЭҚХСУ Жаршысы. - 2022. - № 2 (47). - 44 б.

15. Цифровой Казахстан. Министерство цифрового развития, инноваций и аэрокосмической промышленности Республики Казахстан. Available at: - URL: https://www.gov.kz/memleket/entities/mdai/ (дата обращения: 15.09.2023)

16. Digitalisation in agriculture // Federal Ministry of Food and Agriculture (Germany). Available at: - URL: https://www.bmel.de/EN/Home/home_node.html (дата обращения: 10.09.2023).

17. Frohn, C. (2018). Germany’s Smart Farm: Digital Technology in Agriculture. Liberales Institut. Available at: - URL: http://4liberty.eu/germanys-smart-farm-digital-technology-in-agriculture. (дата обращения: 10.10.2023).

18. Меденников В. И. Комплементарные зависимости науки и бизнеса – необходимое условие успешности цифровизации аграрной экономики / В. И. Меденников // Цифровая экономика. - 2020. - № 3. - С. 41-54. Available at: - URL: https://elibrary.ru/item.asp?id=44450557 (дата обращения: 10.10.2023).

19. Полухин А. А. Оценка технологического развития сельского хозяйства: технический аспект /А.А.Полухин //RJOAS.-2017.-№6. Available at: - URL: https://doi.org/10.18551/ rjoas.2017-06.02 (дата обращения: 27.10.2023).

20. Бутов А. М. Рынок сельскохозяйственных машин - 2019 / А. М. Бутов // НИУ Высшая школа экономики: Available at: - URL: https://dcenter.hse.ru/ (дата обращения: 27.10.2023).

21. Садовников Н. Как преодолеть технологическую зависимость в сельском хозяйстве / Н. Садовников // Российская газета. - 2017. - № 32. Available at: - URL: https://rg.ru/ (дата обращения: 27.10.2023).

22. Степень износа основных фондов на конец года (по видам экономической деятельности по полному кругу организаций) // Бюро национальной статистики: Available at: - URL: https://stat.gov.kz/ (дата обращения: 27.10.2023).

23. Верховский Н. Цифровые неудачники: почему диджитал-трансформации заканчиваются провалом / Н. Верховский, С. Соболев // Школа управления СКОЛКОВО. - 2020. [Электронный ресурс] - Available at:- URL: Ошибки цифровизации российских компаний (skolkovo.ru) (дата обращения: 28.10.2023).

24. Кокуйцева Т.В. Методические подходы к оценке эффективности цифровой трансформации предприятий высокотехнологичных отраслей промышленности / Т.В. Кокуйцева, О.П. Овчинникова – DOI http://doi.org/10.18334/ce.15.6.112192 // Креативная экономика - 2021. - Том 15. - № 6. - С. 2413–2430. Available at:-URL: https://creativeconomy.ru/lib/112192 (дата обращения: 28.10.2023)

25. Абрамов Н.В. Цифровые технологии - новые вызовы и решения в продуцировании агроэкосистем / Н.В. Абрамов, С.А. Семизоров, М.Ф. Трифонова // Известия Международной академии аграрного образования - 2023. - № 65. - С. 73–79. Available at:- URL: https://elibrary.ru/item.asp?id=50739103 (дата обращения: 29.10.2023).

26. Чуба А.Ю. Современные решения в области цифровизации и автоматизации сельского хозяйства / А.Ю. Чуба, А.Ю. Чуба // Известия Оренбургского государственного аграрного университета - 2019. - № 5(79). - С. 163–165. Available at:- URL: https://www.elibrary.ru/item. asp?id=41288907 (дата обращения: 29.10.2023).

27. Чуба А.Ю. Использование беспилотных авиационных систем в сельском хозяйстве / А.Ю. Чуба, А.Ю. Чуба // Известия Оренбургского государственного аграрного университета - 2019. - № 3(77). - С. 161–163. Available at:-URL: https://www.elibrary.ru/item.asp?id= 39200856 (дата обращения: 30.10.2023).

28. Зубарева Ю.В. Цифровая трансформация в агропромышленном комплексе: новые возможности и вызовы для устойчивого развития / Ю.В. Зубарева - DOI https://doi.org/10.34925/EIP.2023.153.4.076 // Экономика и предпринимательство - 2023. - № 4(153). - С. 391–395. Available at:- URL: https://elibrary.ru/item.asp?id=53989086 (дата обращения: 02.11.2023).

29. Чуба А.Ю. Использование цифровых технологий в бережливом производстве / А.Ю. Чуба, О.В. Кирилова, Ю.В. Зубарева - DOI https://doi.org/10.34925/EIP.2020.124.11.250 // Экономика и предпринимательство. - 2020. - № 11(124). - С. 1256-1258. Available at:- URL: https://www.elibrary.ru/item.asp?id=44401784 (дата обращения: 02.11.2023).

30. Иванов А.С. Оценка эффективности применения отходов переработки зерновых культур в качестве биотоплива для сушки зерна / А.С. Иванов, Н.Н. Устинов // Известия Оренбургского государственного аграрного университета. - 2019. - № 6(80). - С. 162–165. Available at:- URL: https://www.elibrary.ru/item.asp?id=41675287 (дата обращения: 02.11.2023).

31. Медведева Л.Б. Использование цифровых решений в процессе продвижения продукции / Л.Б. Медведева, И.В. Хоменко - DOI https://doi.org/10.34925/EIP.2023.153.4.134 // Экономика и предпринимательство. - 2023. - № 4(153). - С. 704-707. Available at:- URL: https://elibrary.ru/item.asp?id=53989144 (дата обращения: 07.11.2023).