ҰЛЫ ОТАН СОҒЫСЫ КЕЗІНДЕ ӘСКЕРИ ПРОКУРОРЛАР ЖҮРГІЗГЕН ҚЫЛМЫСТЫҚ ІСТЕРДІ ТЕРГЕУДІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Мақалада Ұлы Отан соғысы кезіндегі қылмыстарды тергеу жөніндегі әскери прокуратура қызметінің ерекшеліктері қарастырылады. Майдан жағдайы, шектеулі уақыт пен ресурстар жағдайында әскери прокурорлар командирлермен, қарсы барлау органдарымен және әскери трибуналдармен тығыз байланыста әрекет ете отырып, қадағалау ғана емес, тергеу функцияларын да атқарды.
Мақаланың мақсаты-Ұлы Отан соғысы жағдайында әскери прокуратураның тергеу және қадағалау функцияларын іске асыру ерекшеліктерін зерттеу, экстремалды жағдайларда майдандық тергеу мен құқық қолдану практикасының ерекшеліктерін анықтау, сондай-ақ әскери прокуратураның тарихи тәжірибесінің отандық құқықтық жүйе мен тергеу институтының эволюциясы үшін маңыздылығын ашу. Архивтік деректер мен қазіргі ғылыми дереккөздер негізінде тергеу жүргізілген нақты жағдайлар қарастырылады: жауынгерлік іс-қимылдар, кадрлардың тапшылығы, стандартты іс жүргізу мүмкіндіктерінің болмауы. Қылмыстарды құжаттау әдістемесіне, қолбасшылықпен, қарсы барлау органдарымен және медициналық қызметпен өзара іс-қимылға ерекше назар аударылады. Сондай-ақ, іс-әрекеттердің біліктілігі, дәлелдемелік база және майдандық тергеудің ерекшелігі мәселелері қозғалды. Тарихи тәжірибенің объективі арқылы әскери прокуратураның соғыстан кейінгі құқықтық жүйені және төтенше жағдайларда тергеу институтын дамытуға қосқан үлесі ашылады. Зерттеу дәлелдемелерді жинау мәселелерін, іс жүргізу шешімдерінің жеделдігін және айыпталушыларды құқықтық қорғаудың шектеулі мүмкіндіктерін қоса алғанда, алдыңғы қатардағы тергеудің ерекшеліктерін көрсетеді.
Дезертирлік, тонау сияқты құқық бұзушылық түрлеріне ерекше назар аударылады. Автор әскери прокуратураның КСРО әскери машинасының тәртібін, заңдылығы мен тұрақтылығын қамтамасыз етуге қосқан үлесін объективті бағалауға мүмкіндік беретін нормативтік базаны, мұрағаттық материалдар мен тарихи-құқықтық әдебиеттерді талдайды. Жұмыс соғыс жағдайында да тергеу функциясы әскери тәртіп пен мемлекеттілікті нығайтуда маңызды рөл атқарған Құқықтық бақылау ерекшеліктерін сақтағанын атап көрсетеді.

1. Маликов С. В. Особенности организации работы военной прокуратуры в период Великой Отечественной войны (1941-1945 гг.) // Вестник Военного университета. – 2005. – № 2. – С. 12–17.

2. Валиев А. Х. Записки военного прокурора: Великая Отечественная война 1941–1945 гг. – Казань: Матбугат йорты, 2000. – 136 с.

3. Тумаркин Д.С. Организационно-правовые основы деятельности советской прокуратуры в годы Великой Отечественной войны: дис. ... канд. юрид. наук. – М., 2007. – 210 с.

4. Михайлова С. Г. Изменения в деятельности советской прокуратуры в годы Великой Отечественной войны (1941-1945 гг.) // История государства и права. – 2016. – № 6. – С. 41–46.

5. Следствие в годы Великой Отечественной войны: сб. статей / под ред. В. Н. Орлова. – СПб.: СКСПБА, 2021. – 194 с.

6. Акты Чрезвычайной государственной комиссии о преступлениях немецко-фашистских оккупантов. [Электронный ресурс] — URL: https://statearchive.ru/tests/07.html#:~:text=Чрезвычайная%20государственная% (дата обращения 20.02.2025)

7. Пронин И. В. Прокуратура в годы войны // Военно-исторический журнал. – 2020. – № 5. – URL: https://history.milportal.ru/prokuratura-v-gody-vojny/?print=print (дата обращения: 26.05.2025).

8. Корнеев С. И. Чрезвычайная государственная комиссия в правовом механизме привлечения к ответственности военных преступников (на примере СССР) // Историко-правовой журнал. – 2020. – № 3. – С. 22–29.

9. Лебедева Е. Ю. Деятельность органов прокуратуры в годы Великой Отечественной войны // Вопросы правоведения. – 2022. – № 4. – С. 55–61.

10. Прокуратура Ленинграда в годы войны: архивный обзор // Прокуратура Санкт-Петербурга.

11. Главная военная прокуратура. [Электронный ресурс] — URL: https://gvp.gov.ru/gvp/legal_education (дата обращения 20.02.2025)

12. Органы прокуратуры в годы Великой Отечественной войны // Генеральная прокуратура Российской Федерации. – 2025.

13. Мурашкин Г.А. Органы прокуратуры в механизме советского государства. – Киев: Издательство Киевского университета, 1972. – 180 с.

14. Карев Д.С., Савицкий, Н. И. Очерки истории советской военной прокуратуры / под ред. Н. П. Афанасьева. – М.: Воениздат, 1948. – 320 с.

15. Военно-юридическая академия РККА // Википедия. – 2024.

16. Уголовный кодекс РСФСР (ред. 1926 г.). – М.: Госюриздат, 1926. – 200 с.

17. Инструкция Прокуратуры СССР и НКЮ СССР о порядке производства предварительного следствия. – М.: Госюриздат, 1941. – 45 с.

18. Калашникова А. И. Уголовный кодекс РСФСР 1926 года: концептуальные основы и общая характеристика: автореф. дис. … канд. юрид. наук: 12.00.08. – Казань: Казан. гос. ун-т, 2009. – 26 с.

19. Органы прокуратуры во время Великой Отечественной войны. – М.: Генеральная прокуратура РФ, 2020. – 104 с.

20. Прокуратура в годы войны // Военно-исторический журнал. – 2015. – № 7. – С. 47–55.

21. Материал из Википедии — свободной энциклопедии. [Электронный ресурс] — URL: https://ru.wikipedia.org/wiki/% (дата обращения 20.02.2025)