ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ҚЫЛМЫСТЫҚ ПРОЦЕСТЕ СОТҚА ДЕЙІНГІ ТЕРГЕУДІҢ БАСТАЛУЫ: ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ҚОЛДАНБАЛЫ МӘСЕЛЕЛЕР

Мақалада ҚР 2014 жылғы жаңартылған қылмыстық іс жүргізу кодексімен (бұдан әрі-ҚР ҚІЖК) шешілмеген және сол арқылы құқық қолданудың жүйелі проблемаларын тудырған Қазақстан Республикасында сотқа дейінгі тергеп - тексеруді бастаудың өзекті мәселелері көтеріледі. Мақаланың мақсаты – Қазақстан Республикасының Қылмыстық процесінде сотқа дейінгі тергеудің бастапқы кезеңінің проблемаларына кешенді зерттеу жүргізу, олардың теориялық-құқықтық сипатын және 2014 жылғы ҚР ҚПК ережелеріне негізделген жүйелі қайшылықтарды анықтау, сондай-ақ Сотқа дейінгі іс жүргізудің нормативтік базасын тұжырымдамалық қайта қарау және жетілдіру қажеттілігін негіздеу. Авторлар ғылыми зерттеулердің әмбебап және құқықтық әдістеріне, қолданбалы аналитика құралдарына жүгінді. Қол жеткізілген нәтижелер тек олқылықтарды, қақтығыстарды немесе қолданыстағы заңнамалық жағдаяттар тиімділігінің жеткіліксіздігін қарастырып қана қоймай, оларды қазіргі алда тұрған міндеттер шеңберінде жою бойынша ұсыныстар енгізетіндігімен көрінеді. Бұл ретте, авторлар Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексіне соңғы новеллалар енгізілгеннен кейін отандық сот ісін жүргізудің кезеңдік құрылысы қайтадан өзгерді деп пайымдайды. Авторлар сотқа дейінгі іс жүргізуді үш негізгі кезеңді қамтитын тұтас кезең ретінде қарастыру керек деген қорытындыға келеді: сотқа дейінгі тергеуді бастау, анықтау және алдын ала тергеу шеңберінде іс жүргізу әрекеттерін орындау, сондай-ақ Сотқа дейінгі кезеңді аяқтау. Бұл тәсіл Ресейдің қылмыстық практикасында және посткеңестік кеңістіктің кейбір басқа елдерінде үстемдік етуді жалғастыратын қалыптасқан теориялық тұжырымдамалардан ерекшеленеді. Осыны ескере отырып, авторлар сотқа дейінгі тергеуді бастау үшін жүйені әзірлеу және негіздерді саралау мүмкіндігін, сондай-ақ тіркелген қылмыстық бұзушылықтардың жалпы тергелуінің өзіндік ерекшеліктерін ескере отырып, оларды тексерудің жаңа тетіктерін енгізуді зерттейді. Ғылыми мақалада қойылған теориялық және қолданбалы сипаттағы мәселелерді зерттеу мақала авторларын мақалада көрсетілген мәселелерді шешу үшін сотқа дейінгі тергеудің бастапқы кезеңін реттейтін ҚР ҚІЖК кейбір нормаларының қолданыстағы редакциясына бірқатар өзгерістер мен толықтырулар енгізу қажет деген қорытындыға әкелді.

1. Вышинский А.Я. Курс уголовного процесса. 2-ое изд., М., 2020. -145 с.

2. Филимонов Б.А. Основы уголовного процесса Германии. 2-ое изд., М., 2022. -54 с.

3. Гуценко К.Ф. Основы уголовного процесса США. 2-ое изд. М., 2020. -145 с.

4. Боботов С.В. Правосудие во Франции. 2-ое изд, М., 2024. -223 с.

5. Валласк Е. В,.Григорьева М. А, Данилова Н. А., Елагина Е. В., Ларинков А. А. Возбуждение уголовного дела: уголовно-процессуальный и криминалистический аспекты : учебное пособие. 2-ое изд. СПб., 2021.-155с.

6. Ахпанов А.Н., Хан А.Л. Преобразование первоначальной стадии уголовного процесса в Республике Казахстан: анализ новелл законодательства. [Электронный ресурс] - URL: https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=37944034 (дата обращения 08.01.2025).

7. Сарсенбаев Т.Е., Хан А.Л. Уголовный процесс: Досудебное производство: Учебное пособие [Электронный ресурс] - URL: https://lib.ineu.edu.kz (дата обращения 08.05.2025)

8. Чельцов-Бебутов М.А. Курс советского уголовно-процессуального права. 2-ое изд - СПб., 2017. – 846с.

9. Фойницкий И.Я. Курс уголовного судопроизводства. В 2-х томах. 2-ое изд. – СПб., 2019. -1023 с.

10. Ахпанов А.Н. Вопросы первоначального этапа досудебного производства по уголовным делам // Вестник Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилёва. Научный журнал. Серия «Юридические науки». - 2013. - № 4. – С. 137-145.

11. Ахпанов А.Н., Хан А.Л. Преобразование первоначальной стадии уголовного процесса в РК: анализ новелл законодательства // Современные проблемы криминалистики: Мат-лы международн. круглого стола, посвященного юбилею профессора К.В. Ким - Астана: КазГЮУ, 2015. – С. 11-16.

12. Гриненко А.В. Уголовный процесс: учебник. — 3-е изд., перераб. — М.: Норма, 2020.-557 с.