Х. ДОСМҰХАМЕДОВ ҚАЗАҚТЫҢ АУЫЗША ТАРИХЫ ТУРАЛЫ

Мақалада қазақ ұлттық интеллигенциясының көрнекті қайраткері, «Алаш» қозғалысының негізін қалаушылардың бірі, мемлекеттік қайраткер Халел Досмұхамедовтің сан қырлы ғылыми-ағартушылық қызметінің бір қыры, қазақ тарихының ауызша тарихпен байланыстылығы туралы пікірлері зерделенеді. Оның өз халқының жарқын болашағы жолындағы күрес пен қасіретке толы өмірі Қазақстандағы кеңестік социалистік қайта құрулармен сәйкес келді. Алашорда өкіметінің басшыларының бірі ретінде большевизмді мойындамаса да, қазақ қоғамының мәдени модернизациясына көп еңбек сіңірді. Халық ағарту, мәдениет және денсаулық сақтау салаларында басшылық қызмет атқарғанына қарамастан 30-жж., соңында репрессияға ұшырады. Оның ауызша тарих туралы зерттеулері қазақстан тарихнамасындағы өзекті проблема саналады. Х.Досмұхамедов алғашқылардың бірі боп эпикалық дастандар мен фольклордың қазақ өмірімен, тарихымен байланыстылығына назар аударды. «Қобыланды батыр», «Нәрікоғлы Шора», «Алпамыс батыр», «Қамбар батыр», «Шора батыр», «Едіге мырза» дастандары 1922-1923 жж., оның Қырғыз* (Қазақ) ғылыми комисиясын басқарған кезінде ғылыми айналымға түсті. Ә.Диваевпен бірге «Қырғыз (қазақ) әдебиеті үлгілерінің Хрестоматиясын» жазды. Оның пікірінше, 1924 жылы шыққан «Мұрат ақынның сөздері», «Исатай-Махамбет» жинақтарында, Ташкентте 1927-1928 жж., жарық көрген «Бұхарадағы Көгілташ медресесі туралы аңызда», т.б.еңбектерде қазақ халқының бесғасырлық тарихының фрагменттері көрініс тапқан. Ол европалық тарихнамада анналдар, тарихи әңгімелер қандай роль атқарса, қазақтың тарихи дастандары да тарихи сана мен танымның көшпелі қазақ қоғамындағы айрықша формасы ретінде қалыптасты деген пікір ұсынады.

1. Syzdykova R., Anes G. Khalel peaks. A brief review of the life and work of Professor Khalel Dosmukhameduly (Khalel shyndary. Professor Khalel Dosmukhamedulynyn omіrі men shygarmashylygy hakynda shagyn sholu) // Dosmukhameduly Kh. Selected.(Tandamali ) - Almaty. Ana Tili. – 1998. - 384 p.

2. Omirzak O. "Unfading star" (Zharygy oshpeitin zhuldyz). - Almaty, "Ush Kiyan". - 2003. - 232 p.

3. Halbvaks M. The social framework of memory. M.: New Publishing House, 2007. 348 p.

4. Dosmukhameduly Kh. Words of the poet Murat (Murat akynnyn sozderi. Bіrіnshi bolіm) The first part. - Tashkent. – 1924. – 152 p.; Isatai Makhambet. The first part. – Tashkent. – 1925. – 161 p., Isatai - Makhambet. – 1991. 5-77 pp.

5. Assman Ya. Cultural memory: writing, memory of the past and political identity in the high cultures of antiquity / Translated from German by M.M. Sokolskaya. M.: Languages of Slavic culture, 2004. 368 p.

6. Thompson P. Voice of the Past. Oral history. Oxford. / translated from English - M.: ed. "The whole world", 2003. - 368 p.

7. Dosmukhameduly Kh. Brief information about Murat akyn // Dosmukhameduly Kh. Selected. (Tandamali). – Almaty. Ana tili. – 1998. – 384 p.

8. Song of heroes. Volume-I. – Almaty. Writer, – 1986.

9. Omarov B. "Murat Monkeuly". - Almaty: "Kramds-Press", - 1993. 115 p.

10. Asanov Zh. N. Baiganin and "Forty Heroes of Crimea" // "Aktobe" newspaper. – February 18 - 2010.

11. Dosmukhameduly Kh. Kazakh heroes: Isatai, Makhambet // Dosmukhameduly Kh. Selected. (Tandamali). – Almaty. Ana tili. – 1998. – 384 p.

12. Zhumabayeva Zh.K. Igilman Shurekov's epic "Isatai-Makhambet" - a historical work // Materials of the international scientific-practical conference "Makhambet - the indelible spirit of heroism and patriotism" dedicated to the 200th anniversary of Makhambet Utemisov (September 12-14, 2003). - Atyrau. – 2003. – 393 p.

13. Dosmukhameduly Kh. Brief information about the movement of Isatai Taimanuly // Alaman. - Almaty. – 1991. – 51-81 pp.

14. Zhumabayeva Zh.K. Problems of Kazakh historiography in the Soviet period (1920-1990) // Bulletin of the South of Russia. - Krasnodar. RF. – 2010. No. 10. - 299 p.