ҰЛЫ ОТАН СОҒЫСЫ ЖЫЛДАРЫНДАҒЫ БАТЫС ҚАЗАҚСТАН: ХАЛҚЫ, КӨШІ-ҚОН, ЭВАКУАЦИЯЛАУ

Мақалада Ұлы Отан соғысы жылдарында Батыс Қазақстандағы этнодемографиялық үдерістер зерттеледі. Батыс Қазақстан жері майдан шебіне жақын орналасқандықтын бұл аймақтағы этнодемографиялық үдерістердің Қазақстанның басқа өңірлерімен салыстырғанда ерекшеліктері болды. Құжаттар мен зерттеулер бұл үдерістің күрделі болғанын дәлелдейді. Сонымен қатар Қазақстанның батыс аймағынан соғысқа шақырылғандар саны басқа өңірлерге қарағанда көп болды. Қазіргі әкімшілік бөлініспен батыс өңірге жатқызылатын облыстардан 248 140 адам майданға шақырылған, бұл республикадан шақырылғандардың 32,1 % құрайды. Тек Ақтөбе облысынан шақырылғандар саны 116 831 адам, яғни 15, 1% болды. Тағы бір маңызды назар аударатын мәселе – майданда қаза тапқандар болып табылады. 1938-1945 жылдары әскерге шақырылғандар саны 262 400 болса, оның 36,4%-ы майданда қаза тапты. Соғыс жылдарында батыс аймақтан әскерге шақырылғандар үлесі осы өңірде мекендейтін басқа ұлт өкілдеріне қарағанда көбірек болды. Толық емес зерттеу деректеріне қарағанның өзінде қазақтар майданға шақырылғандардың 34,7 пайызын, ал қаза тапқандардың 26,1 пайызын құрайды. Бұл жағдайдың өзі соғыс жылдарындағы халық санының азаюына әкелді.
Халық санының азаюына соғыс жылдарындағы ауыр тұрмыс, қиын еңбек жағдайы, түрлі аурулардың таралуы, азық-түліктің жетіспеуі әсер етті.
Соғыс жылдарындағы миграциялық ахуалға майдан шебінде қалған аудандардан қоныс аударулар, кейбір ұлттарды күштеп қоныс аудару да ықпал етті.
Нәтижесінде Қазақстанның батыс облыстарында соғыстан кейінгі жылдары өзге ұлт өкілдерінің саны артты және жергілікті тұрғындардың, яғни қазақтардың үлесі азайып кетті.

1. Сдыков М.Н. История населения Западного Казахстана. — Алматы. — 2004. — 408 с.

2. Всесоюзная перепись населения 1939 г. Основные итоги. — М: Наука. — 1992. — 254 с.

3. Боздақтар: жинақтама том. — Алматы: Қазақстан. — 1995. — 480 с.

4. Естелік кітабы: Жинақталма том. — Ақтөбе. — 2000. — 138 с.

5. Актюбинская область в годы Великой Отечественной войны 1941-1945 гг. (цифра и факторы). — Актобе. — 2005. — 17 с.

6. Боздақтар. Атырау облысы. — Алматы: Қазақ энициклопедиясы. — Т 1. — 1995. — 565 с.

7. Президентский архив Республики Казахстан (далее ПА РК), ф. 708, оп. 1, д.5. — 408 с.

8. Боздақтар. Батыс Қазақстан облысы. — Орал. — Т 1. — 1995. — 102 б.

9. Сдыков М.Н. Население Западного Казахстана: история формирования и развития (1897-1989 гг.). — Алматы: Ғылым. — 1995. — 220 с.

10. Козыбаев М.К. Проблемы методологии, историографии и источниковедения истории Казахстана (Избранные труды). — Алматы: Ғылым. — 2006. — 272 с.

11. Султангазиева М.Н. К истории снабжения городского населения Казахстана в годы Великой Отечественной войны 1941-1945 г. Вестник КазНУ. — 2004. — №4. — С. 91-93.

12. Государственный архив Западно-Казахстанской области (далее ГАЗКО), ф. 850, оп. 1, д. 821. — 7 с.

13. ПАРК. ф.708, оп. 5, д. 1188. — С. 39-40.

14. Алексеенко А.Н., Масанов Н.Э. Миграционные и этнодемографические процессы в советский период. История Казахстана: народы и культуры. — Алматы: Дайк-Пресс. — 2001. — 608 с.

15. Жеңіске 50 жыл. 1941-1945. — Ақтөбе. — 1995. — 114 с.

16. Центральный государственный архив Республики Казахстан (далее ЦГА РК). ф. 698, оп. 14, д. 244. — С. 69-99.

17. Государственный архив Актюбинской области (далее ГААк.О) ф. 30, оп. 1, д. 486. — 7 с.

18. ЦГА РК. ф.698, оп. 14, д. 251. — 24 с.

19. ЦГА РК. ф. 1987, оп. 1, д.17. — 96 с.

20. Государственный архив Атырауской области (далее ГААтО) ф.8556 оп. 1, д.147. — 66 с.

21. Депортированные в Казахстан народы: время и судьбы. — Алматы: Арыс-Қазақстан. — 1998. — 428 с.

22. ГААкО.ф.13, оп. 13, д. 31. — 44 с.

23. ГААкО.ф.85, оп. 1, д. 1347. — 33 с.

24. Из истории поляков в Казахстане (1936-1956). Сборник документов. — Алматы: Казахстан. — 2000. — 344 с.

25. Казахская ССР. Административно- территориальное деление на 1 января 1945. — Алма-Ата: Каз. ОГИ. 1945. — 100 с.