МҰХАМЕДЖАН ТЫНЫШПАЕВ ПЕН МҰСТАФА ШОҚАЙДЫҢ АЗ ТАНЫМАЛ ФОТОСУРЕТТЕРІ

Саяси мәселелер мен белгілі бір халықтың билікке наразылығын зерттеу – әлемдегі негізгі проблемалардың бірі болып келеді. Бұл жағдайда халық бұқарасына қатысты жүргізілетін белгілі бір саясат маңызды. Қазіргі уақытта саяси лексика мен тарихнамада ХХ ғасырдың басында Ресей империясында жүргізілген ұлт саясатына қатысты қарама-қайшы идеялар қалыптасты. Православиелік-христиандық мемлекет ретінде белгілі болған Ресей империясында ұлт саясаты орыс емес этностардың жағдайын емес, империялық лексикаға сәйкес «бөтендер» саналатындардың конфессияларының мәртебесін және ішінара жергілікті діни институттармен анықталған осы әлеуметтік өмірді ұйымдастырудың ерекшеліктерін реттеумен ғана шектелді.

Мұндай «ұлттық» саясаттың жалғыз субъектісі империялық орталық болды, ал орыс емес халықтар тек «ұлттық» басқарудың объектісі болып қала берді, бұл Орталық Ресейге ресейлік емес халықпен қосылған барлық территорияларды біртұтас Бүкілресейлік қоғамның құрамына айналдыруға бағытталды. Іс жүзінде күштеп біріктіру саясаты христиандандыру мен орыстандырудың «өркениетті» саясатының әртүрлі нұсқаларына айналды, десекте бұл әрекеттер империя үшін күткен нәтиже бермеді.

Бұл мақала ХХ ғасырдың басында Орталық Азия халықтарының өзін-өзі анықтау үшін күресте аса маңғызды рөл атқарған қазақ халқының екі көрнекті өкілі – Мұхамеджан Тынышпаев пен Мұстафа Шоқайдың саяси өмірбаяны туралы түсініктерін кеңейтуге мүмкіндік беретін үш фотосуретке арналған.

1. Национальная политика России: история и современность. М., — 1997. — С. 580–581.

2. Кузеев Р.Г. Особенности присоединения Башкирии к русскому государству. Урал в прошлом и настоящем. Материалы научной конференции. Ч. 1. Екатеринбург. — 1998. — С. 268.

3. Исхаков С.М. Первая русская революция и мусульмане Российской империи. М., — 2003. — С. 178– 179. с.

4. Тынышпаев М.Т. Всероссийское Учредительное собрание. Энциклопедия. М., — 2014. — С. 450.

5. Бюллетень Всероссийского Союза учителей и деятелей по народному образованию. — 1907. — 106

6. Исхаков С.М. Российские мусульмане и революция (весна 1917 г. – лето 1918 г.). М., — 2003. — 444 с.

7. Исхаков С.М. Великая российская революция 1917 года и мусульманское движение. Сборник документов и материалов. М., — 2019. — 202 с.

8. Туркестанские ведомости (Ташкент). 1917. 10 сентября. Прибавление к № 199.

9. Исхаков С.М. Представители мусульманских народов Европейской России, Сибири и Центральной Азии на Государственном совещании в Уфе (1918 г.). Уфимское государственное совещание (сентябрь 1918г.). Сборник научных статей. Уфа. — 2018. — С. 49-58.