ТҮРКІ ХАЛЫҚТАРЫ МЕН ТҮРКИЯДАҒЫ НАУРЫЗ МЕРЕКЕСІ

Белгісіз уақыт стенографиясын білдіретін мифология, күнделікті өмірді таңбалармен ерекше түрде жеткізсе, жаратылыс пен ақырзаманды циклдік түрде баяндайды. Дала халықтарының мифологиясы да олардың ерте дәуірін ауызша мәдениет түрінде ұрпақтан-ұрпаққа жеткізеді. Бұл ауызша мәдениет мал шаруашылығымен көшпелі өмір салтының жемісі. Дала халықтарының мифологияларында уақыт пен ғаламды қабылдаудың өзіндік ерекшелігі бар. Наурыз мәдениеті олардың ғалам мен уақытты қабылдауын да көрсетеді. Мақала мақсаты: Наурыз мерекесінің түрік халқының мәдениетінде көктем мен құнарлылықты, жаңа жыл мен жыл басын шақыратын көктемді, өмір қуанышын, су мен қасиетті тазаруды, жаңаруды, молшылықты және құнарлылықты бейнелейтін мән-мағыналар мен элементтерге толы мазмұнын ашып көрсету. Табиғаттың оянған мезгілі ерте заманнан егіншілік және мал шаруашылығы қоғамдарында әр уақытта тойланып келеді. Наурыз – өмірін негізінен мал шаруашылығымен өткізетін Еуразия халқы арасында кең көлемде тойланатын мереке. Еуразияға тараған түркі халқы Наурыз мерекесін әртүрлі тәсілдермен тойласа да, Наурыз ортақ құндылық ретінде өмір сүруін жалғастыруда.

Бұл зерттеуде Наурыз мейрамының дала халықтары арасында және жалпы түрік әлемінде пайда болуы, Осман түріктері мен Түркиядағы дамуы зерттеу, деректану жұмыстарынан бөлек, кейбір мұрағат құжаттары аясында қарастырылады.

1. Eberhard W. (2008) “The process of state-building among the nomadic tribes of Central Asia”, Translated by O. G. Ozgenden, Journal of Reviews of Turkish Culture, 18. P. 1-8 [In English]

2. Damgaard P. (2018) “The first horse herders and the impact of early Bronze Age steppe expansion into Asia”, Science, 360. 1422. Р. 1-9 [In English]

3. Khazanov A.M. (1994) Nomads and Outside World, J. Crookenden (trans). Madison: The University of Wisconsin Press. 99 р. [In English]

4. Altheim F. (1998) What Asia has taught Europe. E.T. Fifty-fifty (translation). Istanbul: Thematic publications. 97 p. [In English]

5. Taaffe R.N. (1994) “The Geographic Setting”. The Cambridge History of Early Inner Asia. D. Sinor (ed). Cambridge: Cambridge University Press. 86 р. [In English]

6. Sagalaev A.M. (2017) Archetypes and symbols in Ural-Altai mythology, translated from English. Ali Toroman, Bilge Kulture Art, Istanbul. 88 p. [In English]

7. Bahaddin died. (2010) Turkish Mythology I-II, Publications of TTK Ankara. 97 p. [In English]

8. Envery E. (2019) “On Cyclic Time in Ancient Turkic Culture”, Motif Akademi Halkabilimi Magazine, Volume: 12, issue: 26. P. 292-304 [In English]

9. Tekin T. (2003) Orkhon inscriptions. Yildiz Language and Literature 1, Istanbul. 46 p. [In English]

10. Nuranieh H.E. (2016) “Navruz among the Turks, according to Chinese sources”, Curr Res Soc Sci, 2 (2). P. 67-78

11. Chavannes É. (1906) Le Cycle Turc des Douze Animaux, E.J. Brill, Leide. 96 р. [In English] Nevruz festival in Turkic peoples and Turkey

12. Oquz D. (1996) “Nevruz Open Air Museum of the Turkish World”, National Folklore, Spring/Summer, Issue 29/30. P. 3-5 [In English]

13. Abulgazi B.K. (1874) The History of the Mughals and Tatars of AbulGazi Behadur Khan, published, translated and annotated by Baron Desmayson, St. Petersburg. 250 р. [In English]

14. Topakkaya A. (2021) “Time among the ancient Turks”. The Philosophical Journal of Temashi 15. Р. 17-22 [In English]

15. Our son. (2005) “Intangible Cultural heritage: Navruz / Yenigyun in Turkey”, National Folklore, 17, issue 65, volume 9, Spring, P. 5-16 [In English]

16. Kartaeva T., Khabizhanova G. (2017) “Rituals of Navruz and the Navruzname holiday in Kazakh culture, their features”, Journal of Studies of Turkic Culture and Haji Bektash Veli, 82 (June). P. 107-124 [In English]

17. Khalidi K. (1910) Tevarih-i Sharqi-i Khamse, Printing house, Kazan. P. 531-532 [In English]

18. Erdogan M. “Navruz throughout history”, Izmir, Newspaper of September 9, 03.21.2022. 7 p. [In English]

19. Ottoman Archives (BOA): Annex 1. [In English]

20. Ottoman Archive, Y. EE. 142/5. [In English]

21. Inalcik H. (2003) The Ottoman Empire (Classical Era, 1300-1600), trans. by Rusen Sezer, YKY, Istanbul. 56 p. [In English]

22. Barkan died. (1980) The territorial question in Turkey. Collective Works 1, Observational Publications, Istanbul. 90 p. [In English]

23. Yilmaz O. (2016) “The only Anatolian Alevi branch that accepted Khoja Ahmed Yasawi as a Feast: Turkmens of Zile Sych (Beydilli)”, International Symposium of Khoja Ahmed Yasawi from the Past to the Future, September 26-28, Istanbul/Turkey, vol: II, P. 1087-1092 [In English]

24. Chenikoglu T. (2002) “Navruz Bayram and Ataturk”, Journal of Social Sciences of Dumlupinar University, issue 6, June. P. 1-8 [In English]