«ДАЛА СОҒЫСЫ» (САРЖАН МЕН КЕНЕСАРЫ ҚАСЫМҰЛДАРЫ БАСТАҒАН ҚАЗАҚТАРДЫҢ ҰЛТ-АЗАТТЫҚ ҚОЗҒАЛЫСЫ МЫСАЛЫНДА)

Осы мақалада автор сұлтан Саржан мен хан Кенесары Қасымұлдарының (1824-1847) басшылығымен болған қазақ халқының ұлт-азаттық қозғалысы кезіндегі дала соғысының проблемалары қарастырылады. Автор «дала соғысы» терминін, оның семантикалық мағынасы мен ерекшеліктерін зерттеуге тырысты. Сондай-ақ, XIX ғасырдың бірінші жартысындағы қазақ халқының әскери өнерін талдай отырып, дала соғысының айырмашылықтары, әскери өнердің ерекшеліктері зерттелді. Орта жүз аумағы қазақ халқының өз тәуелсіздігін қалпына келтіру үшін патша әскерлеріне қарсылық білдіріп, ашық түрде қарсы шыққан қимылдарының негізгі театрына айналды. Дала соғысы тәжірибесі арқылы Абылай ханның есімдері аңызға айналған немерелерінің наразылық қозғалысы кезінде орын алған басты оқиғаларды негізінен Орта жүз аумағында байқауға болады. Бұл ормандар, таулар түрінде табиғи баспаналардың болмауымен сипатталатын дала аумақтары. Сондай-ақ, бұл кезең тек табиғи-географиялық факторлардың ғана емес, сонымен қатар өндірістік кәсіпорындар, өндірістік объектілер сияқты әлеуметтік-экономикалық факторлардың болуымен сипатталады. Осы тақырыпты зерттеу арқылы қазақтардың әскери тактикасы мен қару-жарағының кейбір ерекшеліктерін де қарастыруға болады. Қазақ халқының барлық ұлт-азаттық күресі: көтерілістері мен қозғалыстары  әскери қарудың күшімен басылғаны белгілі.  

1. Леер Г.А. Энциклопедия военных и морских наук. — Санкт-Петербург: Типография В.Безобразова и К. — 1895. — 630 с.

2. Жумадил А.К. Военное дело кочевников Евразии: историографический анализ: монография. — Алматы: Қазақ университеті. — 2014. — 272 с.

3. Джанибеков У.Д. По следам легенды о золотой домбре. – Алма-Ата: Өнер, 1991. – 304 c.

4. Кушкумбаев А.К. Военное дело казахов в XVII-XVIII веках. (Казахстанские востоковедные исследования). — Алматы: Дайк-Пресс. — 2001. — 172 с.

5. Сочин С.А. Боевые традиции казахского народа как средство военно-патриотического воспитания молодежи. Научный международный журнал Евразийский Союз ученых (ЕСУ). — Москва. — 2015. — № 4 (13). — С. 141-143.

6. Бобров Л.А., Пронин А.О. Казахские боевые топоры в изобразительных источниках XVIII-ХIX веков. Вестник НГУ. Серия: История, филология. – Новосибирск. — 2014. — Том 13. — Выпуск 5: Археология и этнография. — С. 255-262.

7. Левшин А.И. Описание киргиз-кайсацких орд и степей. Часть 3: Этнографические известия. — СанктПетербург: Типография Карла Крайя. — 1832. — 304 с.

8. Серебренников А.Г. Сборник материалов для истории завоевания Туркестанского края. – Ташкент: изд. Типографии штаба Туркестанского военного округа. В 4-х томах.

9. Центральный государственный архив Республики Казахстан. Фонд 338. Опись 1. Дело 409.

10. Центральный государственный архив Республики Казахстан. Фонд 338. Опись 1. Дело. 485.

11. Государственный архив Омской области Российской Федерации. Фонд 3. Опись 1. Дело. 755.

12. Государственный архив Омской области Российской Федерации. Фонд 338. Опись 1. Дело. 680.

13. Государственный архив Омской области Российской Федерации. Фонд 366. Опись 1. Дело 190.

14. Государственный архив Омской области Российской Федерации. Фонд 366. Опись 1. Дело. 66.

15. Государственный архив Омской области Российской Федерации. Фонд 366. Опись 1. Дело 170.

16. Центральный государственный архив Республики Казахстан. Фонд 338. Опись 1. Дело 1.

17. Центральный государственный архив Республики Казахстан. Фонд 338. Опись 1. Дело 6.

18. Центральный государственный архив Республики Казахстан. Фонд 777. Опись 1. Дело 162.

19. Государственный архив Омской области Российской Федерации. Фонд 366. Опись 1. Дело 185.

20. Центральный государственный архив Республики Казахстан. Фонд 806. Опись 1. Дело 245.

21. Государственный архив Омской области Российской Федерации. Фонд 366. Опись 1. Дело 202.

22. Государственный архив Омской области Российской Федерации. Фонд 366. Опись 1. Дело 208.

23. Государственный архив Омской области Российской Федерации. Фонд 366. Опись 1. Дело 206.

24. Рязанов А.Ф. Кенесары. – Алматы: Айқап. – 1993. – 32 с.

25. Государственный архив Омской области Российской Федерации. Фонд 6. Опись 1. Дело 164.

26. Бекмаханов Е.Б. Казахстан в 20-40 гг. ХIХ в. — Алма-Ата: Қазақ университетi. — 1992. — 400 с.

27. Центральный государственный архив Республики Казахстан. Фонд 37. Опись 1. Дело 2902.