ШЕТЕЛДЕ ТҰРАТЫН ЭТНИКАЛЫҚ ҚАЗАҚТАРДЫ МЕМЛЕКЕТТІК ҚОЛДАУ ШАРАЛАРЫНЫҢ ТИІМДІЛІГІН БАҒАЛАУ

Мемлекеттің шетелде диаспораны қолдауы бастапқыда оның өкілдерін ана тіліне үйретуден тұрады. Алайда, Қазақстан Республикасы тәуелсіздігінің соңғы 30 жылында қолдауды іске асыру оқыту процесіне заманауи әдістемелік тәсілдің болмауы себебінен барған сайын қиындай түсуде. Шетелде қазақ диаспорасын қолдаудың түрлі шараларына қатысты уақтылы қабылданған көптеген нормативтік-құқықтық актілердің аясында қазақ тілін оқыту әдістемесі қазақ тілін шетел тілі ретінде оқытудың ғылыми негіздерін әзірлеудің шұғыл қажеттілігі жағдайында объективті түрде табылды. Мұндай негіздерді әзірлеуде қазіргі заманғы әдістеменің дайындығы негізінен шетелде тұратын этникалық қазақтарды мемлекеттік қолдаудың кез келген басқа шараларының тиімділігін төмендетеді. Зерттеудің өзектілігі шетелде тұратын этникалық қазақтарды мемлекеттік қолдау шараларын бағалау диаспораға одан әрі қолдау көрсетуде елеулі тәуекелдер туындаған жағдайда мемлекеттің осалдығын көрсететіндігімен байланысты. Зерттеудің негізгі әдістері шет елдердегі қазақ диаспорасы өкілдерінің тілді білу деңгейін бағалауды әзірлеу, атап айтқанда, шет елдерде тұратын этникалық қазақтардың қазақ тілін меңгеру критерийлері мен деңгейлерін анықтау болып табылады. Алынған деректерді талдау диаспораға тән қосымша нақты деңгейді енгізу қажеттілігін көрсетеді, оның өкілдері қазақ тілін ана тілі немесе екінші тіл ретінде емес, шетел тілі ретінде қабылдайды («А0»). Авторлар әр тіл деңгейіне қатысты тапсырмалар жүйесін әзірледі («А0»-дан «С2»-ге дейін). Бұл ретте осы деңгейлердің әрқайсысы үшін бөлек 25 тапсырма қамтылды. Тиісті тапсырмалардың әрқайсысы қазақ тілін білу мен түсіну деңгейін ғана емес, сонымен қатар қазақ халқының мәдениетін білу мен түсіну деңгейін анықтауға мүмкіндік беретін етіп жасалды. Әзірлеудегі мұндай стратегияны авторлар кездейсоқ емес, шетелде тұратын этникалық қазақшетелдіктерді қазақ тілін осы мақалада анықталған, іріктелген және авторлар ұсынған 25 этномәдени бірліктер жүйесі арқылы шетел тілі ретінде одан әрі оқыту мақсатында таңдаған. 

1. Коптяева Е.А. Вопросы современного самоопределения казахов по этническому признаку (на примере города Омска). Россия и Казахстан: исторический опыт сотрудничества и перспективы интеграции. Материалы II Международной научно-практической конференции. Гермизеева Виктория Викторовна (ответственный редактор). — 2015. — С. 63-68. [Электронный ресурс] — URL: https://elibrary.ru/download/elibrary_24806519_62809579.pdf (дата обращения 18.06.2024)

2. Морозова Е.Р. Правовые основы отношений России и Казахстана в сфере поддержки соотечественников. Постсоветские исследования. — 2019. — Т. 2. — № 6. — С. 1439-1449. [Электронный ресурс] — URL: https://elibrary.ru/download/elibrary_41166098_97537362.pdf (дата обращения 18.06.2024)

3. Ильина А.А., Ахметова Ш.К. Казахское национальное движение в России в XXI вв.: проблемы институционализации. Электронный научно-образовательный журнал «История». — 2019. — Т. 10. — № 1 (75). — С. 26. [Электронный ресурс] — URL: https://history.jes.su/s207987840002561-6-1 (дата обращения 18.06.2024)

4. Госпрограмма поддержки соотечественников, проживающих за рубежом, реализована неэффективно – Счетный комитет РК. [Электронный ресурс] — URL: https://www.kt.kz/rus/society/gosprogramma_podderzhki_sootechestvennikov_prozhivajushtih_za_rubezhom_realizovana_neeffektivno_schetnij_komitet_rk_1153445761.html (дата обращения 18.06.2024)

5. Ашимбаев Данияр О государственном языке как о государственной программе (даты, цифры и факты) 2 февраля 2021 год. [Электронный ресурс] — URL: https://kazbio.info/?S=760 (дата обращения 18.06.2024)

6. Нуртай Лаханулы. Неграмотность, бедность, бюрократия. Почему афганские казахи не возвращались на историческую родину? (13 сентября 2021 г.). [Электронный ресурс] — URL: https://rus.azattyq.org/a/negramotnost-bednost-byurokratiya-pochemu-afganskie-kazahi-ne-vozvraschalis-naistoricheskuyu-rodinu/31456379.html (дата обращения 18.06.2024)

7. Галиакбарова Г.Г. Шетелдегі отандастарды мемлекеттік қолдау ерекшеліктері: құқықтық талдау. Вестник Казахского национального университета. Серия юридическая. — 2021. — Т. 100. — № 4. — С. 1018. [Электронный ресурс] — URL: https://elibrary.ru/download/elibrary_47670813_32095925.pdf (дата обращения 18.06.2024)

8. Мухамедина Ш. «Казахизация» и этническое становление казахов. Вопросы истории. — 2021. — № 12-3. — С. 162-172. [Электронный ресурс] — URL: https://elibrary.ru/item.asp?id=47539855 (дата обращения 18.06.2024)

9. О Государственной программе функционирования и развития языков на 2001-2010 годы (Указ Президента Республики Казахстан от 7 февраля 2001 года № 550. Утратил силу Указом Президента Республики Казахстан от 18 апреля 2011 года № 63) [Электронный ресурс] — URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/U010000550_(дата обращения 18.06.2024)

10. Государственная программа по реализации языковой политики в Республике Казахстан на 20202025 годы (Постановление Правительства Республики Казахстан от 31 декабря 2019 года № 1045. Утратило силу постановлением Правительства Республики Казахстан от 16 октября 2023 года № 912.) [Электронный ресурс] — URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/P1900001045 (дата обращения 18.06.2024)

11. Стратегический план Министерства информации и общественного развития Республики Казахстан на 2020-2024 годы (Приказ Министр информации и общественного развития от 27 декабря 2019 года №511) [Электронный ресурс] — URL: https://www.gov.kz/ memleket/entities/mam/documents/details/34468?lang=ru (дата обращения 18.06.2024)

12. Почему российские казахи выступили против уроков казахского языка [Электронный ресурс]. – URL: https://politic.kz/novosti/10973-pochemu-rossiiskie-kazakhi-vystupili-protiv-urokov-kazakhskogo-iazyka (дата обращения 18.06.2024)

13. Новичкова Г., Койше К.К. О проблеме сохранения языка и культуры сибирских казахов в коммуникативном пространстве российско-казахстанского приграничья. [Электронный ресурс] — URL: https://pandia.org/text/80/419/57322.php?ysclid=lnlmf5l4on115610341 (дата обращения 18.06.2024)

14. Жанпеисова Н.М., Кузембаева Г.А., Майгельдиева Ж.М., Жолмурзаева Р.Б., Майдангалиева Ж.А. Адаптация в казахском интернет-дискурсе иноязычных языковых единиц, заимствованных через русский язык. Медиалингвистика. — 2023. — 10 (2). — C. 235–252. https://doi.org/10.21638/spbu22.2023.206

15. Gulzhana Kuzembayeva, Zhannat Maigeldiyeva, Bibigul Kussanova, Zhumagul Maydangalieva (2024) Heritage Language Experiences and Proficiency Among Ethnic Kazakhs Abroad: Exploring Challenges, Language Skill Requirements, and Acquisition Barriers. Journal of Social Studies Education Research. №3. P. 348-373. Available at: — URL: https://jsser.org/index.php/jsser/article/view/5655/690 (accessed: 18.06.2024)