Қылмыстық құқық бұзушылық кезінде келтірілген мүліктік залалды өтеу

Мақалада қылмыстық құқық бұзушылықтар нәтижесінде келтірілген мүліктік зардаптарды өтеу мәселелері Қазақстан Республикасының құқықтық жүйесі тұрғысынан қарастырылады. Автор Қазақстан Республикасының Конституциясында, Қылмыстық және Қылмыстық ісжүргізу кодекстерінде бекітілген, азаматтармен заңды тұлғалардың меншік құқықтарын қорғауды реттейтін заңнамалық нормаларға жан-жақты талдау жасайды. Қылмыстық іс-әрекеттермен келтірілген зиянды қалпына келтіру тетіктеріне, оның ішінде қылмыстық сот ісін жүргізу шеңберінде азаматтық талап қою мүмкіндігіне, сондай-ақ оларды соттарда қарау тәртібіне ерекше назар аударылады. Мақалада қылмыстық процесте анықталған мүліктік және моральдық залалды дәлелдеу мәселелері қарастырылған.

Автор кінәлі тұлғаларды мүліктік жауапкершілікке тартудың заңды негіздерін, оның ішінде жәбірленушілерге өтемақы өндіру тәртібін, сондай-ақ залалды өтеу туралы сот шешімдерін орындау тетіктерін жан-жақты қарастырған. Мақалада өтемақы төлемдерімен сақтандыру төлемдерін қаржыландырудың халықаралық тәжірибесі, сондай-ақ қылмыс құрбандарының құқықтарын қорғау бойынша мемлекеттік органдардың қабылдап жатқан шаралары қарастырылған. Шығындарды өндіріп алу, жол-көлік оқиғалары салдарынан келтірілген залалды өтеу, өтемді төлемегені үшін жауапкершілік тәртібін реттеуге байланысты қолданыстағы заңнаманы жетілдіру мәселелеріне ерекше назар аударылады. Құқық қорғау және сот органдарының осы саладағы тиімділігін арттыру мақсатында нормативтік-құқықтық актілерге өзгерістер мен толықтырулар енгізу бойынша ұсыныстар қарастырылуда. Қорытындылай келе, автор қылмыстық процесте мүліктік залалды өтеу тетіктерін одан әрі дамыту қажеттілігі туралы қорытынды жасайды, сондай-ақ заңнамалық реттеуді жетілдіру бойынша нақты шараларды ұсынады.

Азаматтардың мүліктік мүдделерін қорғауға бағытталған құқық қолдану тәжірибесінің маңыздылығы және келтірілген залалдың орнын толтырумен санкциялардың мөлшерін анықтау кезінде заманауи экономикалық шындықтарды ескеру қажеттілігі атап өтілді.

1. Послание Президента Республики Казахстан народу Казахстана от 2.09.2024г. [Электронный ресурс] – URL: https://www.akorda.kz/ru/poslanie-glavy-gosudarstva-kasym-zhomarta-tokaeva-narodu-kazahstana-spravedlivyy-kazahstan-zakon-i-poryadok-ekonomicheskiy-rost-obshchestvennyy-optimizm-285014 (дата обращения 03.09.2024)

2. Статьи 1, 6,18, 26 Конституции Республики Казахстан. г. Алматы. 2024. [Электронный ресурс] – URL: https://www.akorda.kz/ru/official_documents/constitution (дата обращения 03.09.2024)

3. Уголовный кодекс Республики Казахстан 99, 106, 107, 125-128, 168-169. Статьи 293-294 Закона. г.Алматы. - «Об адвокатуре». [Электронный ресурс] – URL: https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=31575252 (дата обращения 10.09.2024)

4. Уголовно-процессуальный кодекс Республики Казахстан. Статья 113; 180. г.Алматы. - «Юрист» (с изменениями и дополнениями) 2024г. [Электронный ресурс] – URL: https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=31575852 (дата обращения 13.09.2024)

5. Уголовный кодекс Республики Казахстан 139; 245; статьи. г.Алматы. - «Юрист» (с изменениями и дополнениями) 2024г. [Электронный ресурс] – URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/K1400000226 (дата обращения 16.09.2024)

6. Постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 27 ноября 2015 года. [Электронный ресурс] – URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/P180000008S (дата обращения 16.09.2024)

7. Постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 28 ноября 2024 года. Журнал. - «Право и государство» 30.11. 2024г. [Электронный ресурс] – URL: https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=39260446&pos=4;-106#pos=4;-106 (дата обращения 20.09.2024)

8. Постановление Правления Национального Банка Республики Казахстан от 28 января 2016 года № 14 «Об основах Закона о страховании». Журнал. - «Национального Банка Республики Казахстан». 30 января 2016г. [Электронный ресурс] – URL: https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=32500946 (дата обращения 23.09.2024)

9. Уголовно-процессуальный кодекс Республики Казахстан 379-1. г.Алматы. -«Адвокат» (с изменениями и дополнениями) 2024 года издания. [Электронный ресурс] – URL: https://kodeksy-kz.com/ka/ugolovno-protsessualnyj_kodeks/379-1.htm (дата обращения 30.09.2024)

10. Уголовно-процессуальный кодекс Республики Казахстан 390; 392; 406; г. Алматы.- «Юрист» (с изменениями и дополнениями) 2024г. [Электронный ресурс] – URL: https://kodeksy-kz.com/ka/ugolovno-protsessualnyj_kodeks/390.htm (дата обращения 05.10.2024)