Әлеуметтік қақтығыстардың Қазақстан экономикасына тигізетін әсері және еңбек құқықтарын қорғау жөніндегі мемлекеттік саясат

Мақалада әлеуметтік қақтығыстардың Қазақстанның экономикалық дамуына әсері және еңбек құқықтарын қорғаудағы мемлекеттік саясаттың жалпы жағдайы еңбек даулары психологиялық және әлеуметтік тұрғыдан талданып, сондай-ақ дауларды тиімді шешуге кедергі келтіретін институционалдық мәселелер қарастырылады. Соның ішінде еңбек даулары негізіндегі келіспеушіліктердің алдын алу мен шешудегі мемлекеттік қызметшілердің рөлі мен мемлекеттік саясатқа ерекше назар аударылды. Қазақстанда әртүрлі кезеңдерде туындаған әлеуметтік шиеленістің, соның ішінде еңбек дауларының наразылық әлеуетінің қалыптасуы мен жұмысшыларға қатысты мемлекеттің басқару тұрғысынан ұстаным әсері талданды.

Әлеуметтік теңсіздік пен еңбек құқықтарының бұзылуы – елдің экономикалық тұрақтылығына теріс әсер етіп, өндіріс көлемінің төмендеуіне, жұмыссыздықтың өсуіне және инвестициялық тартымдылықтың төмендеуіне әкелуі ықтимал факторлар. Мақалада еңбек құқықтарын қорғаудағы сот тәжірибесі зерделеніп, заңнамалық құжаттар, сот статистикасы талданып, әлеуметтік қақтығыстардың алғышарттары мен негізгі себептері қарастырылды.

Мақала мақсаты – Қазақстандағы әлеуметтік қақтығыстардың экономикаға әсерін талдау және тиімді басқару жолдарын ұсыну. Мақалада нормативтік-құқықтық құжаттарды талдау және статистикалық деректерді салыстыру әдістері қолданылды. Зерттеу объектісі ретінде мақалада Қазақстан Республикасында әлеуметтік-еңбек қақтығыстарын мемлекеттік реттеудің рөлі мен оның елдің экономикалық дамуына тигізетін әсерін талдау көзделді.

1. Тоқаев Қ.К. Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың «Ана тілі» газетіне берген сұхбаты. Мақсатым – экономиканы және егемендікті нығайту. №1, «Ана тілі» газеті, 03.01.2025. [Электрондық ресурс] — URL: https://anatili.kazgazeta.kz/news/63674 (қаралу күні 17.01.2024).

2. Kenton W. Karl Marx: His Books, Theories, and Impact. 07.05.2024. [Электрондық ресурс] — URL: https://www.investopedia.com/terms/k/karl-marx.asp (қаралу күні 17.01.2024).

3. Маркс К. Капитал. Сын политической экономии. Том I. Книга первая: Процесс производства капитала. М.: Государственное издательство политической литературы, 1952. [Электрондық ресурс] — URL: https://istmat.org/files/uploads/59307/k._marks._kapital._tom_1._1952_g.pdf (қаралу күні 17.01.2024).

4. Козер Л. Функции социального конфликта. М.: «Идея-Пресс», 2000. Ағылшын тілінен аударған О. Назарова. Жалпы редакциясын басқарған Л.Г. Ионин. [Электрондық ресурс] — URL: https://www.hse.ru/data/2010/11/02/1223335621/ (қаралу 17.01.2024).

5. Тоқаев Қ.К. Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың «Əділетті Қазақстанның экономикалық бағдары» атты Қазақстан халқына Жолдауы. 01.09.2023. [Электрондық ресурс] — URL: https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysy-kasym-zhomart-tokaevtyn-adiletti-kazakstannyn-ekonomikalyk-bagdary-atty-kazakstan-halkyna-zholdauy-18333 (қаралу күні 17.01.2024).

6. Тоқаев Қ.К. Қазақстан Республикасының Парламенті Мəжілісінің отырысында сөйлеген сөзі. 11.01.2022. [Электрондық ресурс] — URL: https://ptrk.qr-pib.kz/p/21262 (қаралу күні 17.01.2024).

7. Қазақстан Республикасының Кодексі. 2015 жылғы 23 қарашадағы № 414-V ҚРЗ. 1-бабы 1-тармағының 16) тармақшасы. [Электрондық ресурс] — URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1500000414 (қаралу күні 17.01.2024).

8. Еңбек дауларын шешу кезінде соттардың еңбек заңнамасын қолдануының кейбір мəселелері туралы сот практикасын қорыту. Астана қаласы, 2024 жылғы 17 маусым. [Электрондық ресурс] — URL: https://sud.kz/sites/default/files/pagefiles/enbek_daularyn_sheshu_kezinde_sottardyn_enbek_zannamasyn_koldanuynyn_keybir_mseleleri_turaly_sot_praktikasyn_korytu.pdf (қаралу күні17.01.2024).

9. Robinson M. Африкадағы Ұлы көлдер аймағы бойынша БҰҰ-ның арнайы өкілі. БҰҰ Бас Ассамблеясының сегізінші сессиясы тұрақты даму саласындағы мақсаттар бойынша ашық жұмыс тобы. Қақтығыстардың алдын алу, жанжалдан кейінгі бейбітшілікті құру және тұрақты бейбітшілікті насихаттау, заңның үстемдігі және басқару. 06.02.2014. [Электрондық ресурс] — URL: https://sdgs.un.org/ (қаралу күні 17.01.2024).

10. Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясының вице-ректоры Ұ.А.Бекіштің 13.11.2023 №03-01/4101 жылғы Қазақстан Республикасының Еңбек жəне халықты əлеуметтік қорғау министрлігіне жазған хатына жауап негізіндегі «Еліміздің кəсіпорындарындағы еңбек саласындағы ахуал туралы» (2023 жылғы 8 желтоқсанға) ақпарат.

11. Қазақстан Республикасы Президенті Əкімшілігі Басшысының 2023 жылғы 25 мамырдағы № 23-435 (22-41-9.251) - 2 тапсырмасы.

12. Международная организация труда. Выполнение программы МОТ в 2020–21 годах. Женева: МОТ, 2022 г. [Электрондық ресурс] — URL: https://www.ilo.org/ (қаралу күні 17.01.2024).

13. European Commission. (20.03.2024). "Labour and skills shortages in the EU: an action plan". COM(2024) 131 final. Available at: — URL: https://ec.europa.eu/social/BlobServlet?docId=27473&langId=en (қаралу күні: 17.01.2024).

14. Occupational Safety and Health Administration. (28.06.2022). "Heat Injury and Illness Prevention in Outdoor and Indoor Work Settings". Consolidated Annual Activity Report 2021. Available at: — URL: https://osha.europa.eu/en/publications/consolidated-annual-activity-report-2021 (қаралу күні: 17.01.2024).

15. Қазақстан Республикасы Кəсіподақтар федерациясы төрағасының ЕХƏҚМ 2022 жылғы қызметінің қорытындылары мен 2023 жылға міндеттеріне арналған ЕХƏҚМ кеңейтілген алқа отырысында сөйлеген сөзі. (12.01.2023). [Электрондық ресурс] - URL: https://kasipodaq.kz/2023/01/12/ (қаралу күні: 17.01.2024).

16. Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясының вице-ректоры Ұ.А.Бекіштің 13.11.2023 №03-01/4101 жылғы Қазақстан Республикасының Еңбек жəне халықты əлеуметтік қорғау министрлігіне жазған хатына жауап негізіндегі «Еліміздің кəсіпорындарындағы еңбек саласындағы ахуал туралы» ақпарат (2023 жылғы 8 желтоқсан).

17. Қазақстан Республикасы Кəсіподақтар федерациясы төрағасының Қазақстан Республикасы Кəсіподақтар федерациясының Бас кеңесі отырысында сөйлеген сөзі. (30.12.2024). [Электрондық ресурс] URL: https://kasipodaq.kz/2024/12/30/ (қаралған күні: 17.01.2024).

18. Тоқаев Қ.К. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың "Əділетті мемлекет. Біртұтас ұлт. Берекелі қоғам" атты Қазақстан халқына Жолдауы. (2022). [Электрондық ресурс] - URL:(қаралу күні: 17.01.2024). https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysy-kasym-zhomart-tokaevtyn-kazakstan-halkyna-zholdauy-181416