ӨНДІРІСТІК ТӘУЕКЕЛДЕР ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕУДІҢ НЫСАНЫ РЕТІНДЕ: ҚАЗАҚСТАН ТӘЖІРИБЕСІ ЖӘНЕ ЖЕТІЛДІРУ БАҒЫТТАРЫ

Мақала мақсаты - өндірістік тәуекелдер Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасы аясында құқықтық реттеудің дербес әрі маңызды нысаны ретінде қарастыру. Тақырыптың өзектілігі, әсіресе қауіп-қатер деңгейі жоғары кәсіпорындарда еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша қолданыстағы тәсілдердің жеткіліксіздігінен, осы салада құқықтық трансформация қажеттігімен айқындалады. Өндірістік тәуекелдерді ғылыми тұрғыдан түсіну тек техникалық немесе ұйымдастырушылық талдаумен шектелмей, нақты нормативтік өлшемшарттарды, біріздендірілген бағалау рәсімдерін, тәуекелдерді басқарудың жүйелі әдістемесін және заңды жауапкершілік тетіктерін қамтитын кешенді құқықтық тәсілді қажет етеді.

Кәсіби тәуекелдерді басқаруды реттейтін қолданыстағы заң нормалары мен қосалқы нормативтік құқықтық актілерге сыни талдау жүргізіліп, тәуекелге негізделген тәсілдерді еңбек қатынастарына тиімді енгізуге кедергі келтіретін олқылықтар, құқықтық қайшылықтар мен институционалдық тосқауылдар анықталды. Жұмыс орындарын аттестаттаудың бірыңғай әдістемесінің болмауы, нормативтік базаның бытыраңқылығы мен келісілмеуі, сондай-ақ бақылаушы органдардың функциялары мен өкілеттіктерінің жеткіліксіз регламенттелуі құқықтық ықпалдың тиімділігін төмендетіп, өндірістік жарақаттанудың алдын алу мүмкіндіктерін шектейді.

Автор өндірістік тәуекелдерді құқықтық реттеудің алдын алуға, құқықтық айқындыққа, кемсітушілікке жол бермеуге, әділеттілік пен үйлесімділік қағидаттарына негізделген біртұтас әрі тұрақты тұжырымдамасын қалыптастырудың маңыздылығын атап өтеді. Еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі тәуекелге бағдарланған басқару жүйесін реттейтін арнайы нормативтік актіні қабылдау, мемлекеттік бақылауды күшейту, инспекциялық қызметті жаңғырту, сондай-ақ еңбек қауіпсіздігі талаптарын бұзғаны үшін жұмыс берушілердің заңды жауапкершілігін арттыру сияқты заңнаманы жетілдіру бағыттары ұсынылады. Сонымен қатар, еңбек инспекциясы органдарының институционалдық әлеуетін арттыру, еңбек қатынастарына қатысушылардың құқықтық сауаттылығын көтеру және кәсіби тәуекелдердің алдын алу мен еңбек құқықтарын қорғауға бағытталған мемлекет, жұмыс берушілер мен жұмыскерлер арасындағы тиімді ынтымақтастықты қалыптастыру мәселелеріне ерекше назар аударылады.

1. Bureau of National Statistics of the Agency for Strategic Planning and Reforms of the Republic of Kazakhstan. Available at: - URL: https://stat.gov.kz/ru (accessed: 05.2024).

2. Labour Code of the Republic of Kazakhstan dated November 23, 2015. Available at: - URL:https://adilet.zan.kz/rus/docs/K1500000414 (accessed: 05.2024).

3. Government Decree of the Republic of Kazakhstan No. 1930 dated December 19, 1999 “On approval of List No. 1 of industries, works, professions, positions and indicators in underground and open-pit mining operations, in operations with particularly harmful and particularly difficult working conditions and List No. 2 of industries, works, professions, positions and indicators in operations with harmful and difficult working conditions”. Available at: - URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/P990001930_ (accessed: 05.2024).

4. Order of the Minister of Health and Social Development of 28 December 2015 No. 1057 « Rules for mandatory periodic certification of production facilities for working conditions». Available at: - URL:https://adilet.zan.kz/rus/docs/V1500012743 (accessed: 05.2024).

5. Order of the Minister of Health and Social Development of the Republic of Kazakhstan No. 1053 dated December 28, 2015 “Lists of professions entitled to reduced working hours and other benefits”. Available at: - URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/V1500012731 (accessed: 01.2025).

6. Orders of the Minister of Health and Social Development of the Republic of Kazakhstan No. 1054 and No. 1056 dated December 28, 2015 “On approval of the Rules for issuing to employees’ milk or equivalent food products and/or specialised dietary (therapeutic and preventive) nutrition, special clothing and other personal protective equipment, and providing them with means of collective protection, sanitary and household facilities and equipment at the employer’s expense”. Available at: - URL:https://adilet.zan.kz/rus/docs/V1500012675 (accessed: 01.2025).

7. Government Resolution of the Republic of Kazakhstan No. 520 dated June 30, 2023 “Rules for the implementation of mandatory occupational pension contributions”. Available at: - URL:https://adilet.zan.kz/rus/docs/P2300000520 (accessed: 01.2025).

8. Order of the Minister of Health and Social Development of the Republic of Kazakhstan No. 1053 dated December 28, 2015 “On approval of the list of industries, shops, professions and positions, the list of heavy work, work with harmful and/or hazardous conditions, work entitling to reduced working hours, additional paid annual leave and increased wages, as well as the rules for their provision”. Available at: - URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/V1500012731 (accessed: 01. 2025).

9. The Act of the Kingdom of the Netherlands “On Working Time” dated November 23, 1995. Available at: - URL: http://wetten.overheid.nl/jci1.3:c:BWBR0007671 (accessed: 01.2025).

10. Act “On Working Conditions” of the Netherlands dated March 18, 1999. Available at: - URL: https://base.garant.ru/70214524/ (accessed: 05.2024).

11. Law on Financing of Social Insurance of the Netherlands dated December 16, 2004. Available at: - URL: http://wetten.overheid.nl/jci1.3:c:BWBR0017745 (accessed: 05.2024).

12. Law on Work and Income Depending on Capacity of the Netherlands dated November 10, 2005. Available at: - URL: http://wetten.overheid.nl/jci1.3:c:BWBR0019057 (accessed: 05.2024).

13. Labour Code of the Republic of Lithuania No. XII-2603 dated September 14, 2016. Available at: - URL: https://e-seimas.lrs.lt/portal/legalAct/lt/TAD/bb10e743a97f11eb98ccba226c8a14d7?jfwid=kjtiqjlgg (accessed:05.2024).

14. Law on State Social Insurance Pensions of the Republic of Lithuania No. I-549 dated July 18, 1994. Available at: - URL: https://e-seimas.lrs.lt/portal/legalAct/lt/TAD/TAIS.420452?jfwid=mmceok8cw (accessed: 05.2024).

15. Resolution of the Government of the Republic of Lithuania No. 267 dated February 20, 1995 “On Approval of the Procedure for Calculation and Payment of Compensation for Special Working Conditions”. Available at: - URL: https://e-seimas.lrs.lt/portal/legalAct/lt/TAD/TAIS.59421?jfwid=3d5v1wt4t (accessed: 01.2025).

16. Labour Code of the Republic of France. Available at: - URL: https://www.legifrance.gouv.fr/codes/texte_lc/LEGITEXT000006072050 (accessed: 01.2025).

17. European System of National and Regional Accounts (ESA 2010). Available at: - URL: https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=European_system_of_ (accessed: 01.2025).

18. Fair Labor Standards Act (FLSA). Available at: - URL: https://www.dol.gov/agencies/whd/flsa#:~:text=The%20Fair%20Labor%20Standards%20Act%20(FLSA)%20establ ishes%20minimum%20wage%2C,%2C%20State%2C%20and%20local%20governments (accessed: 01.2025).

19. Canons of Ethical Conduct in Occupational Health. International Labour Organization Encyclopaedia. Available at: - URL:https://www.iloencyclopaedia.org/part-iii-48230/ethical-issues/item/1228-canons-of-ethical- conduct (accessed: 01. 2025).

20. Galiev S.J., Galiev D.A., Uteshev E.T., Tekenova A.T. (2019). On the progress of digitalisation of the mining and metallurgical complex of Kazakhstan. In: Proceedings of the Institute of Mining named after D.A. Kunaev, edited by Prof. N.S. Butkukov. Vol. 89. Almaty. 251 p.

21. Edilbaeva L.I., Muzgina V.S., Mustapaev A.K. (2019). Application of digital technologies to improve the safety of mining operations. In: Proceedings of the Institute of Mining named after D.A. Kunaev, edited by Prof. N.S. Butkukov.Vol. 89. Almaty. 116 p.