СЕКУЛЯРИЗАЦИЯ ҮДЕРІСТЕРІ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАНДА ҚОҒАМДЫҚ - САЯСИ ҚОЗҒАЛЫСТАРДЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ ТАРИХИ АЛҒЫШАРТТАРЫ

Мақалада діннің қоғамдағы рөліндегі өзгерістерді көрсететін ХХ ғасырдың басындағы Қазақстандағы секуляризация процесімен байланысты әлеуметтік-мәдени және саяси қайта құрулар қарастырылады. Секуляризацияның тарихи тамырларына, оның көріністері мен қоғамға әсеріне басты назар аударылады. Авторлар революциялық идеялар мен секуляризацияның дәстүрлі құндылықтар жүйесіне әсерін ерекше атап көрсетеді. Атап айтқанда, Ресей империясының саясатына байланысты Қазақстандағы қоғамдық-саяси қозғалыстардың қалыптасуының тарихи алғышарттары қарастырылады. Зерттеудің негізгі мақсаты – ХХ ғасырдың басындағы Қазақстандағы секуляризация процестеріне талдау жасау, сонымен қатар олардың қазақ халқы өмірінің әлеуметтік, мәдени және саяси аспектілеріне әсерін анықтау. Зерттелген құжаттар мен материалдар ұлттық бірегейліктің қалыптасу динамикасын және оның тарихи жағдайын, оның ішінде Алаш қозғалысының пайда болуына ықпал еткен сыртқы саяси оқиғалар мен қоғамның отаршылдық саясатқа деген ішкі реакциясын тереңірек түсінуге мүмкіндік береді. Секуляризациямен байланысты ең маңызды мәдени өзгерістер Ағарту кезеңі идеяларының дамуы нәтижесінде болды. XVII-XVIII ғасырларды қамтыған бұл кезең діннің қоғамдағы рөлі туралы жаңа көзқарастардың қалыптасуына, сонымен бірге рационализмге, еркін ойлауға және шіркеуді зайырлы институттардан бөліп қарауға байланысты философиялық концепциялардың дамуына негізгі болды. Секуляризацияның қазіргі интерпретациялары мәдени және тарихи контексттердің ерекшеліктерін ескере отырып, Ағарту кезеңінде айтылған идеяларды дамытуды жалғастыруда. 

1. Гараджа В.И. «Религиоведение» - 2-е изд., дополненное. – М.: Аспект Пресс, 1995. – 351 с.

2. Звеерде Э. Осмысливая «секулярность» // Государство Религия Церковь в России и за рубежом. Главная тема: Религия в постсекулярном контексте. М.: Издательский дом «Дело», 2012.– №2 (30) – С. 69-113.

3. Кныш Е.В. «Понятие постсекулярной культуры: к вопросу о правомерности использования категории» Человек в мире культуры, 2015. – С. 3-11.

4. Werth P. The tsar's foreign faiths: Toleration and the fate of religious freedom in imperial Russia. - Oxford; N.Y.: Oxford Univ. press, 2014. - XVI, 288 p.

5. Crews R.D. For prophet and tsar: Islam and empire in Russia and Central Asia. –Cambridge: Harvard univ. Press, 2006. - 463 p.

6. Фёдоров Е. Очерки национально-освободительного движения в Средней Азии. – Ташкент: Госиздат Узбекской ССР, 1925. - 81 с.

7. Турсунов Х. К вопросу изучения истории национально-освободительного движения народов Средней Азии; 50 лет восстания 1916 года в Узбекистане / Общественные науки в Узбекистане. 1965, –№11 – С. 21-30.

8. Восстание 1916 г в Средней Азии. Сборник документов. –Ташкент: Госиздат УзССР, 1952. – С. 26-28.

9. Большакова О.В. «Конфессиональная Политика Российской Империи: Англоязычная Историография (Аналитический обзор)» Религия и церковь в истории России: современная историография, 2016, – С. 72-108.

10. Лапин С. Вспомнили о Туркестане // Туркестанский сб. - 1908. - Т. 476. С. 189-192.

11. Нурпеисов Е. Истоки движения «Алаш» [Электронный ресурс] - URL: https://kazpravda.kz/n/istokidvizheniya-alash/ (дата обращения: 03.02.2024).

12. Козодой В. И. Алихан Букейханов: человек-эпоха. Новосибирск: Дом мира, 2021. 312 с.

13. Алихан Букейхан: От марксизма к идее Алаш [Электронный ресурс] URL: https://exclusive.kz/expertiza/obshhestvo/14218/ (дата обращения: 03.04.2024).