ГИДРОНИМДЕРДІ ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫСТА КІРІКТІРЕ ОҚЫТУ

Мақалада гидронимдерді (су объектілерінің атаулары) қоғамдық-жаратылыстану пәндерімен кіріктіре оқытудың әдіснамалық негізі жан-жақты қарастырылған. Өзге тіл білімі салаларына қарағанда топонимика саласы поликешенді сипатта, жаратылыстану, гидрология, жер туралы ғылымдармен, басқа да ғылым салаларымен тығыз байланысты болғандықтан, топонимиканың бір саласы - гидронимдерді кіріктіре оқытудың өзектілігі туындайды. Осы тұрғыда жекелеген пәндік білімнен гөрі пәнаралық байланыста берілген білімнің маңызы гидронимдерді «Тарих», «География», «Биология», «Туризм және сервис», «Экология» бакалавриаттық білім беру бағдарламаларына кіріктіре оқудың әдіснамалық негізі мен тиімділігі арқылы айқындалды. Білім алушылардың су атауларына қатысты лингвокогнитивті білімдерін жетілдіру, өзен-көл атауларының астарындағы ұлттық кодты таныту, тілді адам тәжірибесінің символдық көрінісі ретінде қарастыру дағдыларын дамыту тапсырмаларының үлгілері ұсынылды. Кейбір елдімекен атауларына негіз болған гидронимдер танымдық тұрғыда зерттеліп, қазіргі таңда қолданыстағы көмескі мағынасына қатысты ақпарат жинақталды. Сонымен қатар мақалада гидронимдік индикатор-терминдерді тек тілдік бірлік емес, мәдени, тарихи, географиялық код ретінде оқытудың маңызы мен гидронимдердің табиғатын тануда тілдің когнитивтік, танымдық қызметі ерекше екені жан-жақты қарастырылды.
Зерттеу әдістері ретінде анализ, синтез, ассоциативті эксперимент, семантикалық карта, когнитивті талдау әдістері қолданылды. Зерттеу жұмысының ғылыми маңыздылығы гидронимдердің пәнаралық сипатта оқытудың әдіснамалық негізін қарастыруда болса, практикалық маңызы гидронимдердің басқа ғылым салаларымен байланыста, поликешенді сипатта алынуында.

1. Өстеміров К. Қазіргі педагогикалық технологиялар мен оқыту құралдары. – Алматы: «Казпрофтех», 2007. 144 б.

2. Дәулетбекова Ж., Рай Қ., Нұрышева Г., Рахметова Р. Тілді оқыту: интеграциялық білім мен интеллектуалдық тұлға қалыптастырудың сабақтастығы: монография. – Алматы: «Нурай Принт Сервис» 2014. 243 б

3. Рысберген Қ. Ұлттық ономастиканың лингвокогнитивтік негіздері. – Алматы: Дайк-Пресс, 2011. 328 б

4. В.Н.Попова «Гидронимия Павлодарской области» кандидаттық диссерциясы, 1966 ж.

5. Г.Б.Мадиева «Гидронимия Восточного Казахстана» кандидаттық диссертациясы, 1991ж.

6. Г.Ш.Бекенова «Қазақстанның солтүстік өңірі гидронимдері (семантикалық типология)» кандидаттық диссерциясы, 1966 ж.

7. Жанұзақ Т. Жер-су атаулары (этимологиялық анықтамалық). – Алматы: Өнер, 2011. 496

8. Каймулдинова К. Қазақ топонимдерінің этноэкологиялық негіздері. – Алматы: «Ғылым» баспа орталығы, 2001. 92 б

9. Тілеубердиев Б. Қазақ ономастикасының лингвоконцептологиялық негіздері. – Алматы: «Арыс» баспасы, 2007. 280 б

10. Бияров Б. Жер-су аттарының сөзжасамдық үлгілері: монография. – Алматы: Мемлекеттік тілді дамыту институты, 2012. – 460 б.

11. Кожакару В. Toponimia ca tezaur lingvistic şi patrimoniu cultural. Academia Romana Institutul de Filologie Romana Alexandru Philippide // 2023. 71-84 бб. Available at: — URL https://www.scopus.com/pages/publications/85205998101# (accessed: 14.12.2024)

12. Уфимцева Н.В. Русские: опыт ещё одного самопознания // Этнокультурная специфика языкового сознания. М., 1996. С. 207 с.

13. Avdić, B., Mirić, R., Drešković, N., & Krevs, . (2023). Cultural crossroads in toponymy: case study of Bosnia andherzegovina. in Place naming, identities and geography: Critical perspectives in a globalizing and standardizing world (pp. 341–361). Springer. Available at: — URL https://doi.org/10.1007/978-3-031-21510-0_15 (accessed: 14.12.2024)

14. Hariyanto, P., Zalmansyah, A., Endardi, J., Sukesti, R., Sumadi, S., Abidin, Z., Ratnawati, R. (2023). Language main-tenance and identity: a case of Bangka malay. International Journal of Society, Culture, and Language, 11(2), 60–74. Themed issue on Language, Discourse, and society)), Available at: — URL https://www.ijscl.com/article_706235.html

15. Nash, J. (2015). island Placenaming and insular toponymies. Names, 63(3), 146-157.

16. Zalmansyah, A., Hastuti, H. B. P., Saptarini, T., & Budihastuti, E. (2023). The cultural identity of minangkabau and Dayak Kanayatn: an anthropolinguistic study. Eurasian Journal of Applied Linguistics, 9(2), 151–162. Available at: — URL https://ejal.info/menuscript/index.php/ejal/article/view/560 (accessed: 14.12.2024)

17. Жұманова А.З. Әдебиет пен тарихты оқытуда кіріктілген сабақтардың ерекшеліктері. Вестник ЖУ №1(114)/2025

18. Жаманкулова А.Ж., Ергешова Б., Смагулова А. Кіріктірілген тапсырмалар беру арқылы ақпаратты сыни талдау қабілеттігін арттыру. 2021

19. Нислев Е. Интегририванное обучение. – Австралия: Тейлор и Фрэнсис, 2020. 22 б. [Электронный ресурс] — URL https://www.taylorfrancis.com/chapters/edit/10.4324/9781003117797-17/integrated-learning-evanislev (accessed: 14.12.2024)

20. Л. Руттинг, Г. Пост, М. Кеестра, М. де Роо, С. Блад, Л. де Грееф. Введение в междисциплинарные исследования: теория и практика // Под ред. С. Менкена, М. Кеестры. (An introduction to interdisciplinary research: theory and practice – Amsterdam: Amsterdam univ. Press B.V., 2016. – 130 p.)

21. Патра, Крушна Чандра, Басантия, Тапан Кумар. Интегрированные программы в образовании: развитие и современное состояние // Higher Education for the Future. 2021. [Электронный ресурс] — URL https://www.scopus.com/pages/publications/85104837346 (accessed: 14.12.2024)

22. Дауткулова А.К., Атабаева М.С., Ж.К. Отарбекова, Г.Ақтай. Қазақ гидронимдеріндегі халықтық магия мен анимистік нанымдар. 80-92 б.

23. Қондыбай, С. Байырғы қазақ дүниетанымының негіздері. Энциклопедиялық басылым. – Алматы: Қазақ тілі баспасы, 2018. 480 б.

24. William, Back. Hydromythology and ethnohydrology in the new world. Water Resources Research, 1981

25. Aitana, Martos García. Ana, Bravo Gaviro. «Hydromythology and legends about natural phenomena».Revista Iberoamericana de Ciencia, Tecnologia y Sociedad - CTS , vol. 12. 2017. — URL https://www.redalyc.org/journal/924/92452928009/html/ (accessed: 20.12.2024)

26. Akmaral Dautkulova, Mereke Atabayeva, Madiyeva Gulmira, Maxot Rakhmetov Geolinguistics in the linguocognitive learning model: the experience of teaching hydronyms in universities in Kazakhstan. — URL https://doi.org/10.53894/ijirss.v8i4.8362 , http://ijirss.com/index.php/ijirss/article/view/8362 (accessed: 20.12.2024)

27. Жүнісов Д. Өзен-көл атаулары. – Алматы: Қазақстан, 1991. – 128 б.