БИЛІКТІҢ ИНСИГНИЯСЫНДАҒЫ ЖЫЛҚЫ БЕЙНЕСІ

Бұл мақалада негізінен тастан жасалған бұйымдар, оның ішінде таяқтар, асатаяқтар туралы баяндалады. Олар әдетте зооморфты болып, көбінесе жылқының бейнесі жиі кездеседі. Асатаяқтардың иконографиялық қасиеттеріне көп көңіл бөлінеді. Сондай-ақ, осы заттардың басқа да сипаттамалық ерекшеліктері нақтыланып, сипатталды.

Мақаланың басты мақсаты Обь-Ертіс өзендері аумағындағы қола дәуірі кезіндегі сәндік-қолданбалы өнерде кең таралған жылқыға табыну құбылысын түсіндіруге тырысу болды. Асатаяқтардың басындағы жылқы бейнесінің көптеп кездесуі жылқы малының қасиетті мағынасы мен ерекше мәртебесі болғандығының басты дәлелі болып табылады. Мақалада жылқы бейнелі тас асатаяқтардың көп жағдайда кездейсоқ олжа ретінде табылуына мән берілді. Олар Семей және Өскемен қалалары маңынан және Алтайдағы Шипуново-Ⅴ қорымының қираған жерлеу орындарынан табылды. Бұндай заттардың кеңінен табылуының басты себебі осы аймақтағы тұрғындардың шаруашылық кәсібі мен халықтың тұрмыс-тіршілігінде жылқы малының маңызды рөл атқаруына байланысты болды. Бұл тұжырым бұған дейін де табылған археологиялық материалдармен дәлелдене түседі. Атап айтқанда, олардың функционалдық мәні жағынан ұқсас басқа да зооморфтық бейнелерде кездесуінен көрініс табады. Алайда, олардың барлығы әдебиетте біздің дәуірімізге дейінгі II мыңжылдықтың бірінші жартысына жатқызылатын тас асатаяқтар деп біркелкі аталады.

Нәтижесінде, тастан жасалған бұл бұйымдардың функционалдық сипаты олардың билік атрибуттарының бірі ретінде пайдалануында және биліктің символына айналған деген қорытынды жасалды.

1. Самашев З.С., Ермолаева А.С., Кущ Г.А. Қазақ Алтайының көне қазыналары. — Алматы: «Өнер» баспасы. — 2007. — 200 б.

2. Кирюшин Ю.Ф., Грушин С.П. Предметы мобильного искусства раннего и среднего бронзового века лесостепного Обь-Иртышья. Археология, этнография и антропология Евразии. — №4 (40). — 2009. — С. 67-75

3. Кирюшин Ю.Ф., Иванов Г.Е. Новый сейминско-турбинский могильник Шипуново-V на Алтае. Историко-культурное наследие Северной Азии: сборник научных трудов. — Барнаул: Изд-во Алтайского Университета. — 2001. — С. 43-52

4. Кирюшин Ю.Ф. Энеолит и ранняя бронза Юго-Западной Сибири. Монография. — Барнаул: Изд-во Алтайского Университета. — 2002. — 294 с.

5. Самашев З.С. Изобразительная деятельность в бронзовом веке (к изучению проблемы в контексте культурогенеза). «ХХІ ғасырдың басындағы Отандық археология және этнологияның мәселелері мен жетістіктері» атты Ə.М. Оразбаевтың 90 жылдығына арналған «IV Оразбаев оқулары» республикалық ғылыми- тәжірибелік конференция материалдары. — Алматы: «Қазақ университеті» баспасы. — 2012. — Б. 20-31

6. Муйтиева И.Н. Конь в культуре и в фольклоре у алтайцев. Тюркология. — № 3 (77). — 2016. — С. 115- 123

7. Ковтун И.В. Конноголовые жезлы и культ конской головы в Северо-Западной Азии во II тыс. до н.э. Археология, этнография и антропология Евразии. — №4 (52). — 2012. — С. 95-105

8. Славин П.П. Каменный жезл с головкой коня. — Москва-Ленинград: Изд-во АН СССР. — 1949. — С. 125-126

9. Чеченкова О.П. Каменная скульптура лесостепной Азии эпохи палеометалла III - I тыс. до н.э. – Екатеринбург: Изд-во «Тезис». — 2004. — 336 с.

10. Черников С.С. Восточный Казахстан в эпоху бронзы. МИА СССР. — Москва-Ленинград: Изд.-во. АН СССР. — №88. — 1960. — 273 с.

11. Спасская Н. Культ коня у европейских народов. [Электронный ресурс] — URL: https://postnauka.ru/video/70402 (дата обращения: 04.01.2023)

12. Леонтьев Н.В. Каменные фигурные жезлы Сибири. Первобытная археология Сибири. — Ленинград: Изд-во «Наука». — 1975. — С. 63-67

13. Манзура И.В. Владеющие скипетрами. Stratum plus. — Кишинев: Высшая Антропологическая школа. — 2000. — С. 237-295

14. Reconstruction of the tarpan or wild European horse «Equus ferus». Available at: — URL: https://nsf.gov/news/mmg/mmg_disp.jsp?med_id=65957&from (accessed: 04.01.2023)

15. Ленская лошадь [Электронный ресурс] — URL: https://extinct-animals.fandom.com/ru (дата обращения: 04.01.2023)

16. Самашев З.С., Жумабекова Г.С. К вопросу о культурной атрибуции некоторых случайных находок из Казахстана. Известия НАН РК: серия общественных наук. — №5 (191). — 1993. — С. 23-33.