КӨШПЕЛІ ХАЛЫҚТАРДЫҢ МӘДЕНИЕТІНДЕГІ ЕРКІНДІК ҰҒЫМЫ

Зерттеу жұмысында өмір сүру салтында жайылымдық мал шаруашылығымен айналысқан халықтардың дүниетанымындағы әмбебап және сонымен бірге бірегей құндылық ретінде қабылданатын еркіндік мәнін ашуға назар аударылады. Саяси және мәдени тарих, әлеуметтік құрылым, әртүрлі мал шаруашылығы қоғамы мен этникалық топтардың рухани мәдениеті туралы материалдар осы зерттеуге негіз болды. Мақала авторы саяси оқиғаларды, сондай-ақ мәдени құбылыстарды талдау арқылы мал шаруашылығымен күн көрген халықтардағы еркіндік және еркіндік үшін күрестің көрінісін негіздеуге тырысты. Зерттеу пәні ретінде моңғол (буряттар, халха-моңғолдар, ойрат-қалмақтар) және түркі (қазақтар) халықтары секілді ірі этностардағы материалдар алынды.

Зерттеу нәтижесінде, автор әр түрлі жағдайларға, ең алдымен саяси тарихтағы оқиғаларға, әлеуметтік құрылымның ерекшеліктеріне байланысты, еркіндіктің әр түрлі көшпелі халықтар арасында алып қарағанда қазақ халқының мәдениетінде өзінің айқын көрінісін тапты деген қорытындыға келді. Дәстүрлі қазақ қоғамындағы жеке бас еркіндігі ұғымы ішінара қазіргі заманға сай болды, демек, «дала демократиясы» заманауи азаматтық қоғамның жаңғыртылған институттарының бастапқы ұяшықтарының дамуына өз үлесін қосты.

Сонымен қатар, шетелдік зерттеушілердің ғылыми еңбектерінде малшылардың (көшпенділердің) әлемдік тарихтағы тарихи рөліне қатысты әлі де біржақты көзқарас бар. Мал шаруашылығы қоғамы әлі күнге дейін «жабайы», «мәдениетсіз» және жауынгерлік қоғамдар ретінде бейнеленген, олардың негізгі кәсібі тонау мен соғыс болды деген пікірлер басым. Алайда, мал шаруашылығы халықтарының әлеуметтік құрылымында тәуелді басыбайлылық болмағанын, әлеуметтік қатынастар белгілі бір дәрежеде еуропалықтардан өзгеше иерархиялық принциптерге негізделгенін ерекше атап өткен жөн. Тіршілікті қамтамасыз етудің ерекше жүйесіне негізделген мал шаруашылығы қоғамының қазіргі кезеңдегі азаматтық қоғамның ұлттық менталитетін зерттеу үшін өзекті және маңызды болып табылатын еркіндік туралы өзіндік идеялары болды.

1. Гегель Г.В. Лекции по философии истории. — СПб.: Наука. — 2000. — 480 с.

2. Марков Г. Кочевники Азии: Структура хозяйства и общественной организации. — Москва: Красанд. — 2010. — 320 c.

3. Златкин И.Я. История Джунгарского ханства 1635-1758. — Москва: Наука. — 1983. — 169 c.

4. Жуковская Н.Л. Кочевники Монголии: Культура. Традиции. Символика. — Москва: Восточная литература. — 1983. — 247 с.

5. Масанов Н.Э. Кочевая цивилизация казахов: основы жизнедеятельности номадного общества. – Москва: Горизонт. — 1995. — 320 c.

6. Тайжанова Г.Е. Казахи. Историко-этнографическое исследование. — Алматы: Казахстан. — 1995. — 352 c.

7. Букейханов А.Н. Казахи: историко-этнографические труды. — Астана: Алматы кiтап. — 2007. — 303 с