ХАЙРЕТДИН БОЛҒАНБАЕВТЫҢ 1924 - 1928 ЖЫЛДАРДАҒЫ ҚЫЗЫЛЖАРДАҒЫ АҒАРТУШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІ (Солтүстік Қазақстан мемлекеттік архивінің материалдары бойынша)

Мақала тұлғатану бағытында жазылды. ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басында қалыптасқан Алаш зиялылар қауымы қазақ қоғамының дамуына елеулі өзгерістер әкелді. Алаш интеллигенция өкілдерінің саяси күрес алаңындағы басты мақсаты – ұлтты ұйыстыру, бейбіт жағдайда азаттығымызды айқындау, сол арқылы қазақтың рухани өміріндегі маңызды салалар – оқу-ағарту, ана тілі, дәстүр-салтымызды сақтау мәселелері тұрды. Мақалада Хайретдин Болғанбаевтың ағартушылық жолдағы қызметіне қатысты мәліметтер архив құжаттары негізінде баяндалады. Зерттеу мақсаты – ұлт зиялыларының қатарында тәуелсіздік жолында аянбай күрескен Алаштың көрнекті қайраткері Хайретдин Болғанбаевтың өмірі мен ағартушылық қызметін тарихи деректер негізінде зерделеу, ағартушылық жолдағы қызметін және Алаш зиялыларымен бірге жасаған қоғамдық-саяси еңбегін көрсету болып табылады. Нәтижесі ретінде архив қорларынан алынған деректер арқылы Хайретдин Болғанбаевтың Қызылжар қаласындағы оқытушылық қызметі туралы кеңінен зерттелді. Алаш қайраткерлері аңсаған халықтың сауатты болуы жолындағы қажырлы еңбегін атап өтуге болады. Қайраткердің өмірі қиындықтарға толы күрестер мен тартыстардың ортасында өтті. Дегенмен, өзінің қажырлы күрескерлігінің арқасында ұлт жолындағы еңбегін абыроймен атқарып, артында мол мұра қалдырған қоғам қайраткері ретінде тарихта ізі қалды.

1. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Ұлттық құрылтайдың I отырысында сөйлеген сөзі. 2022 жылғы 16 маусым. [Электронды ресурс] - URL: https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysy-kasym- zhomart-tokaevtyn-ulttyk-kuryltaydyn-i-otyrysynda-soylegen-sozi-165458 (Қаралу уақыты: 05.12.2023)

2. «Алашорда ісі. 1920-1940 жж. Құжаттар мен материалдар». 5-том. «Алашорда үкіметі мүшелері мен осы ұстанымдағы тұлғаларды жою шаралары. 1933-1938 жж.» /Құраст.: М. Қойгелдиев, Х. Әбжанов, Г. Нұрымбетова, З. Мырзатаева, Ж. Өзбеков. Алматы: Kitap, 2023. – 532 б., сур. 16 б.

3. Жұртбай Т. Ұраным Алаш. – Алматы: «Ел-шежіре», 2008. – 472 б.

4. Болғанбаев Х. Шығармалары. Тағылымы / жалпы ред.басқ. Д.Қамзабекұлы. – Астана: «Парасат Әлемі», 2005. – 256 б.

5. Иман күші. Болғанбай Х. (құрастырып және жалпы ред. басқарған проф. Д.Қамзабекұлы). – Алматы: «Арыс», 2009. – 288 б.

6. Муканов К. Жумагали Тлеулин. Документальная биография. – Алматы: «Жибек жолы», 2005. – 216 с.

7. Мұқанова Г. Смағұл Сәдуақасов ¬ Қызылжарда //Солтүстік Қазақстан. - 2019. - 7 қараша.

8. Tomohikou Yama. The Geography of Civilizations: A Spatial Analysis of the Kazakh Intelligentsia’s Activities, from the Mid-Nineteenth to the Early Twentieth Century. 2000. P.70-99.

9. Имена в Истории. Северный Казахстан: сб. ист.-биогр.очерков. – Петропавловск: «Северный Казахстан», 2020. Т.12. – 280 с.

10. Справочник по г. Петропавловску Акмолинской губернии на 1925 год. Издание «Мир труда». 1925. – 72 с.

11. Солтүстік Қазақстан мемлекеттік архиві (Бұдан былай СҚМА). 2-қ. 1-т. 377-іс. 107 п.

12. СҚМА. 2-қ. 1-т. 415-іс. 37 п.

13. СҚМА. 2-қ. 1-т. 493-іс. 21 п.

14. СҚМА. 2-қ. 1-т. 415-іс. 54 п.

15. СҚМА. 2-қ. 1-т. 415-іс. 117 п., 117 қайырма-п.

16. СҚМА. 2-қ. 1-т. 493-іс. 20 қайырма-п.

17. СҚМА. 2-қ. 1-т. 493-іс. 11-п.

18. СҚМА. 2-қ. 1-т. 493-іс. 11-қайырма п.

19. СҚМА. 2-қ. 1-т. 493-іс. 2 п.

20. Қожакеев Т. Жыл құстары. – Алматы: Қазақстан, 1991. – 240 б.

21. Тайшыбай З. Ақмола қазағы көрген алғашқы басылым //Астана ақшамы. №120, 12.10.2021. – 9 б.

22. Қазақстан Республикасы Президентінің Архиві. 139-қ. 1-т. 1108-іс. 38 п.

23. Қабылдинов З. Ақмола өңіріндегі ашаршылық //Астана ақшамы, Маусым 5, 2018 ж. [Электронды ресурс]. URL: https://astana-akshamy.kz/63324-2/ (Қаралу уақыты: 05.12.2024 )

24. Негимов С. Шоқайдан - алғыс, Мағжаннан мақтау алған Хайретдин Болғанбаев. Жұлдыз. - № 9. - 2006. – Б.180-182.