ЖОҒАРЫ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ТАУАРЛАР ЭКСПОРТЫНЫҢ ӘЛЕМДІК НАРЫҚТАҒЫ ӘСЕР ЕТУ ФАКТОРЛАРЫ МЕН ҮРДІСТЕРІ

Мақаланың мақсаты жоғары технологиялық экспорттың даму тенденцияларын анықтау және оның өсуіне тікелей әсер ететін негізгі детерминанттарды анықтау болып табылады. Авторлар салыстырмалы және регрессиялық талдау әдістерін жоғары технологиялық өнімдер экспортының көлемі мен ҒЗТКЖ шығындары, зерттеушілер саны, зияткерлік меншікті пайдаланудан түсетін кірістер, зияткерлік меншікті пайдаланғаны үшін төлемдер, кең жолақты Интернет, тікелей шетелдік инвестициялар көлемі сияқты факторлар арасындағы байланысты бағалау үшін пайдаланады.

Зерттеу нысаны - 2021 жылға арналған экспорттың жалпы көлеміндегі жоғары технологиялық экспорттың үлесі бойынша көшбасшы елдер тобына енген Малайзия, Вьетнам, Корея Республикасы, Қытай, Сингапур, Чехия, Таиланд елдері. 2000-2021 жылдары әлемде жоғары технологиялық өнімдер экспортының көлемі 3,4 есеге ұлғайғаны анықталды. Дағдарыс кезеңдерінде жоғары технологиялық өнімдер экспортының төмендеу қарқыны тауарлар экспортының жалпы көлемінің төмендеу қарқынына қарағанда оң нәтижелерді көрсетеді. Бөлінген факторлар жоғары технологиялық экспортпен оң корреляцияның болуымен сипатталады.

Жүргізілген талдау негізінде авторлар әр елдің басым факторларға негізделген жоғары технологиялық көшбасшылық профилі бар екенін анықтады. Қытайда бұл зияткерлік меншікті пайдаланғаны үшін төлемдер және ҒЗТКЖ шығындары, Вьетнамда - Интернетке кең жолақты қолжетімділік және тікелей шетелдік инвестициялар көлемі, Оңтүстік Кореяда - ҒЗТКЖ шығындары, Чехияда - ҒЗТКЖ шығындары мен зерттеушілер саны, Малайзияда – зияткерлік меншік пен ТШИ пайдаланғаны үшін төлемдер, Сингапур үшін - ҒЗТКЖ шығындары ҒЗТКЖ және тікелей шетелдік инвестициялар, Таиланд үшін - зияткерлік меншікті пайдаланғаны үшін төлемдер.

1. Dosi G., Pavitt H., Soete L. (1990). The economics of technical change and international trade. L.: Harvester Wheatsheaf. [in English]

2. Buchinskaya O. N., Dyatel E. P. (2019). Influence of high-technology exports and foreign charges for the use of intellectual property on economic growth. Journal of New Economy, 20(2), P. 114–126. https://doi.org/10.29141/2073-1019-2019-20-2-7 [in English]

3. Śledziewska K., Akhvlediani T. (2017). What Determines Export Performances in High-tech Industries. Central European Economic Journal, 1(48), P.37–49. https://doi.org/10.1515/ceej-2017-0006 [in English]

4. Van Roy V., Nepelski D. (2017). Determinants of high-tech entrepreneurship in Europe. European Commission, Joint Research Centre, JRC Scientific and Policy Reports. https://doi.org/10.2791/96153 [in English]

5. Lubacha–Sember J. (2013). High-Tech Export from the V4 Countries – Structure and Factors. Entrepreneurial Business and Economics Review, 1(1), P.23–40. [in English]

6. Gökmen Y., Turen U. (2013). The Determinants of High Technology Exports Volume: A Panel Data Analysis of EU–15 Countries. International Journal of Management, Economics and Social Sciences, 2(3), P. 217–232. [in English]

7. Tohmo T., Heimonen K. & Nieminen M. (2021). Effects of the European Monetary Union on High- Technology Exports. Journal of Industry, Competition and Trade, 21 (2), P. 251–285. https://doi.org/10.1007/s10842-021-00354-8 [in English]

8. Navarro Zapata A., Arrazola M., de Hevia J. (2023). Determinants of High-tech Exports: New Evidence from OECD Countries. Journal of the Knowledge Economy. https://doi.org/10.1007/s13132-023-01116-z [in English]

9. Sandu S., Ciocanel B. (2014). Impact of R&D and Innovation on high–tech export. Procedia Economics and Finance, 15, P. 80 – 90. https://doi.org/10.1016/S2212-5671(14)00450-X [in English]

10. Zhu J., Wang Y. and Wang C. (2019). A comparative study of the effects of different factors on firm technological innovation performance in various high-tech industries. Chinese Management Studies, 13(1), P. 2-25. https://doi.org/10.1108/CMS-10-2017-0287 [in English]

11. The relationship between public and private R&D funding (2020). BEIS Research Paper, 2020/010. Retrieved from. Available at: — URL: https://www.oxfordeconomics.com/resource/the-relationship-between-public-and-private-rd-funding/ [in English] (accessed: 12 April 2023).

12. Caves R. E. (1974). Multinational firms, competition, and productivity in host-country markets. Economica, 41(162), P.176-193. [in English]

13. Findlay R. (1978). Relative backwardness, direct foreign investment, and the transfer of technology: a simple dynamic model. The Quarterly Journal of Economics, 92(1), P.1-16. [in English]

14. Özsoy S. (2020). The impact of foreign direct investment on export of high-technology products: the role of financial development and regulatory quality. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23(44), P. 959- 975. https://doi.org/10.31795/baunsobed.686447 [in English]