Әлемдік деңгейде болып жатқан өзгерістер адам қызметінің барлық салаларына, соның ішінде білім беру жүйесіне де өзгеріс әкеледі. Студенттер оқу процесінің пассивті қатысушылары болған кезде оқытушының назарын аударатын дәстүрлі оқыту формалары қазіргі кезде студенттерді оқу процесіне толықтай жұмылдыратын тиімді интерактивті оқыту әдістеріне жол ашты. Мақалада интерактивті оқыту тұжырымдамасын талдай отырып, оқытудың интерактивті формаларын қолданудың маңыздылығы баса айтылған. Mақалада бүгінгі таңда білім беру саласында болып жатқан өзгерістер талданады. Өйткені, білім берудің жаңа мақсаттарына бағдарлау оқу процесін ұйымдастырудың әдістері мен формаларын өзгертуді қажет етеді. Мақала авторлары интерактивті оқыту білім беру саласында жиі кездесетін және өзекті бола бастайтын бірқатар себептерді келтіреді. Әрі қарай интерактивті оқыту тұжырымдамасының әртүрлі анықтамалары әр түрлі авторлардың көзқарасы бойынша қарастырылады. Көптеген авторлардың осы тұжырымдаманы түсінуіндегі ұқсастықтар мен айырмашылықтар толығырақ сипатталған және интерактивті оқыту кезеңдері, оның ерекшеліктері қарастырылған. Сонымен, мақалада оның мәнін ашу мақсатында интерактивті оқыту түсінігі әр түрлі тұрғыдан қарастырылады. Мақалада оқытудың интерактивті нысандарын пайдаланудың өзектілігі, интерактивті оқыту ұғымы талданады

Бұл мақалада, ғалым, ұстаз, психолог Мәжит Мұқановтың ұстаздық өмір жолымен педагогикалық қызметінің қалыптасуына әсер еткен ұстаздары мен әріптестерінің ықпалымен оның оқулық, оқу құралдары және ғылыми мақалаларындағы психологиялық, тәлім-тәрбиелік көзқарастары сипатталды. Сондай-ақ, М.Мұқановтың психология ғылымындағы өзіндік орнының маңыздылығы жайында көптеген Қазақстандық ғалымдар еңбектер жазған, онда ұлттық психологияның қалыптасуына және психологияның түрлі саласы бойынша айтқан тұжырымдарының бар екені көрсетілген. Ғалымның еңбектерінің маңыздылығы педагогикалық психология ғылымының даму тарихына деген қоғамдық сұраныстың, болашақ кәсіби мамандарды тәрбиелеудің рухани қажеттілігі және педагогикалық психология мәселелерін білім беру жүйесінде кеңінен қолдануда ғылыми зерттеулерінің, берген тұжырымдарының өзіндік құндылығында. М.Мұқанов шығармаларындағы психикалық танымдық процестер мен психикалық қасиеттер туралы айтқан тұжырымдарының құндылығы, орыс және шетелдік психологтар ғалымдар еңбектерімен үндестік табуында. Ғалымның мұраларындағы психологиялық көзқарастарын негізгі ғылыми шығармалары арқылы ашып, білім беру саласында қызмет ететін бүгінгі кәсіби білікті педагог-психологтарға арналған психологиялық ақыл-кеңес, психопрофилактикалық және психологиялық танымдық рухани мұрасын өскелең ұрпаққа жеткізу, ұстаздың бойындағы тұлғалық сапалары арқылы жастардың психологиясын қалыптастыру өзекті мәселе болуы заңды.

Мақалада халық шығармаларында тәрбиенің басты ұстанымы - рухани-адамгершілік қасиеттерді, әсіресе ар-ожданды құрметтеу, әдептілік, сыпайылық, мейірімділік және басқа сезімдер ар-ождан тазалығы туралы жазылған. Жас ұрпақты тұлға ретінде қалыптастыруда дәстүрлер ерекше орын алатыны көрсетілген. Біріншіден, қазақ халқы үшін қазіргі заманғы басты талап - құндылықтар ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан сүйіспеншілікке тәрбиелеу. Сонымен, ұлттық дәстүрлерді оқу-тәрбие үрдісінде қолдану ұлттық сананың қалыптасуына ықпал етеді. Егер жастайынан халық санасына халықтық тәрбиенің негізі, құнды байлығы саналатын салт-дәстүрлердің мәнін жастар санасына жеткізу дұрыс болса, біз патриот азаматты тәрбиелейміз деп үміттене аламыз. Қазақ отбасының тәрбиесі жеке мінез-құлық пен рухани-мәдени құндылықтардың қалыптасуының «баспалдақтары» болып табылады. Қазіргі күні мектепте оқу-тәрбие процесінде салт-дәстүрді пайдаланудың маңызы ең алдымен оның халықтың тәрбие саласындағы тәжірибесімен амал жолдарымен, педагогикалық мүмкіндіктерімен етене таныстыратындығында, екіншіден жеке тұлға бойында қасиеттер жауапкершілік, инабаттылық, белсенділік сияқты қасиеттерді қалыптастырады. Қазақ халқының сан ғасырлар бойы жинақтаған мол тәжірибесі, салт-дәстүр, әдет-ғұрып, ауыз әдебиеті, ұлттық ойындары - ерекше тәрбиелік мәні бар баға жетпес асыл қазына.

2016 жылдың тамыз айынан бастап 2017 жылдың наурыз айына дейін Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университетінде жобалық оқыту ұқсастығы бойынша PBL әдіснама элементтерін енгізу бойынша тәжірибелік жұмыс жүргізілді. "Психология", "Педагогика және психология" мамандықтарының бітіруші курс студенттері келесі пәндер аясында "Көшбасшылық және жетістік психологиясы" модулін оқыды: "Менеджмент психологиясы", "Мамандану практикумы", "Психодиагностика". Мақалада оқу процесінде жобалық оқытуды қолдану, олардың оқу іс-әрекетінің негізгі формаларын сәтті игеруі үшін қолайлылығы талданады.Жобалық әдістеме бірқатар маңызды мәселелерді шешуге мүмкіндік береді: - сабақтар студенттердің эмоционалды саласына әсер ететін практикалық іс-әрекеттеріне ауысады, бұл мотивацияны арттырады; - студенттер қажетті ақпаратты өз бетінше ала отырып, берілген тақырып аясында шығармашылық жұмысты жүзеге асыруға мүмкіндік алады; - жобада оқу қызметін ұйымдастырудың әртүрлі формалары сәтті жүзеге асырылуда, оның барысында студенттер өзара әрекеттеседі және бір-бірімен де, оқытушымен де тең серіктес және кеңесші болады.

Өндірістік жұмыстарды жүргізу кезінде қоршаған ортаға зиян келтірмей пайдалану жағдайында аумақты қалыпты санитарлық күтіп ұстауды қамтамасыз ету қажет, бұл ретте қатты тұрмыстық қалдықтар мен құрылыс қалдықтарын жинау және уақытша жинау, ал одан әрі кәдеге жарату мәселелері ерекше өзектілікке ие болады. Қалдықтардың экологиялық қауіптілігі - функционалдық бірліктегі және қалдықтың қоршаған орта мен адамға теріс әсер ету қабілетін сипаттайтын қауіпті қасиеттердің жиынтығы болып табылатын сапа. Бұл ретте қалдық құрауышы оның кез келген құрамдас бөлігі (мысалы, химиялық қосылыс немесе қалыпты жағдайда негізгі қасиеттерін сақтайтын оның құрамдас бөлігі) болып табылады, ол үшін қалдық қауіптілігін бағалау үшін пайдаланылатын көрсеткіштер жүйесін қалыптастыруға болады. Бұл мақала Батыс Қазақстан облысының Ақжайық ауданындағы 96 және 102 кен орындарының аршынды гипстерінің үйінділерін қазу кезінде пайда болатын қалдықтарды зерттеуге арналған. Қалдықтардың пайда болу көлемін есептеу "өндіріс және тұтыну қалдықтарын шекті орналастыру нормативтерінің жобаларын әзірлеу әдістемесі", ҚР ҚОҚМ министрінің 18.04.08 ж. № 100-ө бұйрығына №16 қосымша бойынша жүргізіледі. Зерттеу нәтижелері бойынша жобаланатын объектіні салу және пайдалану кезінде өндіріс және тұтыну қалдықтарының жоспарланған саны анықталды.

Осы жұмыс мысалында талдау деректер бойынша балық аулау в. р. пен Жайық жағалау Каспий теңізінің көрсетілгендей әсері қарқындылығын, балық аулау кәсібі бойынша қорлардың жай-күйі. Осы жағдайларда маңызды параметрлерін басқару аулаумен болуы тиіс шекаралық бағдарлар бойынша промысловому қару-жарақ әрбір учаске үшін Жайық - Каспий бассейнінің, соның ішінде орналасқан жағалауындағы Маңғыстау облысы. Көрсетілгендей, бұл негіздеу үшін енгізу қажеттілігі нормативтерді есептеу қажет ықтимал балық аулау. Анықталған жағдайда басқармасы балық аулаумен болуы тиіс граничным бағдары бойынша промысловому қару-жарақ, олар реттеуге мүмкіндік береді кәсіпшілік жүктемені су айдындары арқылы нормалау санын аулау, табиғат пайдаланушылар мәлімдеген ұйымдастыру үшін кәсіпшілігі. Бұл қысқартуға мүмкіндік береді қатысуы, артық су айдындарында кәсіпшілік күш-жігерін, орнату және практикаға енгізу аумағынан қауіпсіз күш (параметрлерін кәсіпшілігі), мүмкіндік беретін, бір жағынан, тиімді пайдалану, қолда бар қорлар, екінші жағынан жол бермеуге, оларды әлсіретуге, т. е орнату үшін әрбір су айдынының барынша рұқсат етілген саны пайдаланылатын кәсіпте аулау. Бұл бапта келтіреміз есептік нормативтері әрбір учаске үшін жағалау бөлігінде Каспий теңізінің жағалауында, Маңғыстау облысы.

Жұмыста талданған размерно-жас ерекшелік, жыныстық құрылымы және динамикасы, популяция санының шортан. Анықталды, бұл құрылымы кәсіпшілік балық аулауды шортан р. Қиғаш бірнеше бөлімдерден ұрпақтар әртүрлі санының динамикасына. Көрсетілгендей, бұл негізгі топқа нерестующих балықтар құраған жас дарақтар 3-4 жыл. Да үлесі артты балықтардың асқан жас топтары. Көрсетілгендей, ең уловы шортан приходились арналған көктемгі путинге кезде кәсібі сосредотачивался арналған. Ерте жылдары және одан кейінгі жылдары (2010-2019 жылдар) уловы аспайтындай 400 кг қоспағанда, 2015 ж. болған ең жоғары уловы достигали дейін 1 тонна. Анықталғандай, ауқымы табиғи өсімін молайту үшін мүмкіндік береді толықтырып қорлар осы балықтар. Кәсібімен алынады мұндай балық түрлері ретінде: қаракөз, көксерке, сазан, ақмарқа, жайын, шортан, табан, мөңке балық, алабұға, балпан балық қызылқанат шұбар балық және оңғақ. Қазіргі уақытта балық кәсіпшілігі су жүйесі. р. Қиғаш терт балықтарға: қаракөз, жайын табан мен мөңке. Саны уловах шортан 5-орынды иеленеді. Белгілі болғандай, қазіргі уылдырық шашу қоры-Қиғаш өзенінің тәулігіне 70 мың га. Көптеген арналар жеңдерді және ериков болып табылады, кей жерлерде уылдырық шашу үшін шортан. Тиімділігі өсімін молайту шортан байланысты, оның санын нерестилищах және кем гидрологиялық режимін, өйткені, уылдырық шашу шортан басталады басталғанға дейін су әсер етеді көтерілуі мен судың төмендеуі.

Мақалада Жайық өзеніндегі жартылай өткінші балықтардың қоректенуіне баға беріледі. Жинақталған сынамалар ғылыми зерттеу жұмыстарына бөлінген квота есебінде жүргізілді. Балықтың қоректенуін зерттеу әдістемесіне сәйкес, сүзекі ауымен жүргізілді. Көксерке, табан балықтарының қоректенуі бойынша материалдар, жазғы жайлып оңалу, өсіу кезеңінде зерттелді. Балық биологиялық көрсеткіштері, қорегі құрамдық бөліктерінің кездесу жиілігі және ішек-қарын толтыру индексі анықталды. Зерттеулер Жайық өзені бойында орналасқан зерттеу бекеттерінде: «Төменгі Татарский», «Еркінқала», «Төменгі Дамбы», «Кіші Дамбы» жазғы кезеңдегі ауланған балықтардың, қоректену құрамдық бөліктеріне сипаттама берілді. Балықтардың қоректенуі көбінесе орта жағдайына, қоршаған су айдынына байланысты. Балықтардың қоректенуі жас ерекшелігіне қарай, қоректерінің сапалық құрамы да өзгереді. Балықтың қоректену белсенділігіне, балықтың қалыпты өмір сүру жағдайлары, су температурасы мен оттегінің құрамы айтарлықтай әсер етеді. Балықтардың әрбір түрі белгілі бір азықтық организмдермен қоректенетіні белгілі. Қорек түріне және оны аулау тәсілдеріне немесе тамақтану сипатына байланысты балықтар жыртқыш және «жыртқыш емес» болып бөлінеді. Балықтарды негізінен жыртқыштар жейді, ал олардың түрлері көксерке, шортан - тұщы су айдындарының мекендеушілері. «Жыртқыш емес» табан балықтарының қорегі: бентофагтар, планктофагтар және өсімдік тектес балдырлар болып бөлінеді. Жартылай өткінші балықтар жыртқыш-көксерке және жыртқыш емес табан балықтарының қоректенуі зерттелді.

Осы жұмыста келтірілген материалдар санының динамикасы нерестовой популяцияның воблы өзені Жайық. Көрсетілгендей, бұл өзен Жайық өзені сағалық кеңістігімен қамтиды айтарлықтай акваториясын, ол болып табылады ауданымен көші-қон кәсіпшілік балық предустья өзеніне және кері. Жылдың барлық маусымында барлық акваториясы қалыптастыру жүреді балық қорларын нагул-жас балық пен ересек балықтардың. Мақаласында талданады қарқындылығы нерестовой көші-қон өндірушілердің жерлерге уылдырық р. Жайық және олардың биологиялық сипаттамасы. Анықталды, бұл жыл сайын төмендейді балықтар саны одан жоғары жас топтары. Жүргізілетін ғылыми зерттеулер бағалауға мүмкіндік береді тән ерекшеліктері нерестовой көші-қон воблы анықтау және оның қорлары балықтар мен ұсынылсын кәсіпшілік алып қою. Алынған ғылыми деректер бойынша балық қорын, олардың биологиялық сипаттамалары (өсу қарқыны, тұқымдылығы, өнімділік шабақ, азықпен қамтамасыз етілуі) үшін негіз болып табылады есеп айырысу аулау квоталарын және стратегиясын әзірлеу тиімді пайдалану биоресурстар. Бұл ретте, сапалы құрылымы өндірушілердің воблы, мигрирующей орындарына орналасу білінді одан әрі ұлғайту ұзындығы мен дене салмағының ретінде аналық және аталық. Мөлшері воблы келген жылым өзен ауланған колебалась 15 - 34 см (орташа 22 см) және салмағы 79 -729 г (орта 271 г). Орташа ұзындығы ұрғашы - 24 см, еркек - 20 см, орташа салмағы - 404 139 г, тиісінше. Нерестовое табын воблы көктемде 2019 ж тұрды 6 жас топтарының диапазонында 2 - 7 жыл. Басым 3 - 5 жастағы балықтар дейін - 96,1%. Орташа жасы популяция - 3,9 жыл, төмен көрсеткіштер алдыңғы жыл.

Жайық өзеніндегі барлық балық кәсіпшілігі учаскесіндегі жартылай өтетін, өткінші балық түрлерінің қазіргі жағдайы және оларды кәсіптік пайдалану бойынша материалдарға талдау жүргізілді. Балық аулау объектілері үшін гидрологиялық жағдайлардың және кәсіпшілікке әсер ететін негізгі факторлардың қысқаша сипаттамасы берілген. Кәсіпшілік балықтардың өсімін молайтудың тиімділігін анықтайтын ең маңызды гидрологиялық факторлар судың су ағынының көлемі болып табылады. Өзен ағынының жоғарғы бөлігінде реттелуі және әртүрлі қажеттіліктерге айтарлықтай су алу, төменгі ағынның жылдық ағысы көлемінің төмендеуінің негізгі себептері болып табылады. Жайық өзенінің суы соңғы онжылдықта тайыз болып келеді.Жайықтың суының тайыздануына және сағаға жақын жердегі теңіздегі экологиялық жағдайлардың нашарлауына қарамастан, Жайық өзінің балық кәсіпшілігі сақталуда. Жайық өзеніндегі биоресурстардың табиғи жағдайда өсіп жетілуі өзенінің су ағынының әсеріне байланысты. Қазіргі уақытта кәсіпшіліктің негізін жартылай өткінші және өзен балықтары құрайды, олардың көбеюі көктемгі су тасқыны режиміне байланысты (табан, сазан және көксерке т.б) түрлерге, бұл олардың қорларының көбеуіне және су тасқынына тәуелді емес балықтарға (жайын, шортан, басқа тұщы су балықтары) әсер етеді. Бекіре тұқымдас балықтарының аулануын талдауда өсуі өте төмен деңгейде жүретіндігін көрсетеді.

Мақалада Жайық өзеніндегі еріген оттегінің құрамы мен сутегі көрсеткіші қарастырылды. Су температурасы, сутегі, биогенді және оттегі режимінің маусымдық динамикасы зерттелді. Зерттеу жылдарындағы Жайық өзені суындағы еріген оттегінің құрамы берілген. Зерттеудің барлық маусымында суда ерітілген оттегінің концентрациясы әр маусымда өзгерісте болғандығы анықталды. Зерттеу нәтижесінде көктемгі кезеңде станцияларда суда еріген оттегінің орташа деңгейі -5,7 мг/дм3 аралығында болды. Ал жаз мезгілінде өзендегі еріген оттегі 7,2-8,7мг/дм3.аумағында болатыны анықталды. Көп жылдық зерттеу деректері бойынша Жайық өзенінің оттегі режимі 5,6-дан 14,4 мг/дм³. -ге шамасында болды. Жайық өзенінің суындағы оттегімен қанығудың ең төмен көрсеткіші 2019 жылы тіркелді. Жалпы, бақылау кезеңінде судағы оттегі құрамы біршама төмендейді, бірақ оның жылдық ағын мөлшеріне тәуелділігінің нақты заңдылықтары жоқ екендігі, судағы оттегі төмендеуінің белгілі бір тенденциялары қарастырылған. 2002-2009 жж. орташа алғанда суда оттегінің құрамы жылдық су ағыны 7,8 км3 деңгейінде 9,2 мг/дм3 құрады. 2012-2019 жылдар аралығында оттегі құрамы 1,0 мг/дм3 азайды, бірақ жылдық су ағыны іс жүзінде өзгермегендігі анықталды (7,8 км3).

Мақалада талдау маусымдық өзгерістер таксономического құрамын, санын және биомасса макрозообентоса Жайық өзенінің 2019 ж. Анықталды, бұл видовом құрамы түптік фауна анықталды 13 түрлері мен нысандарын және бентосты организмдер төрт топ: құрттар - 4, жәндіктер - 2, шаян тәрізділер - 2 және ұлулар - 5 түрі бар. Көктемгі, жазғы және күзгі кезеңдерде барлық жерде кездескен малощетинковые құрттар. Көрсетілген трофность маусымдық аспектіде орта (көктемде және жазда) дейін төмен (күзде) сынып кормности және су қоймаларына келуі β -, мезо трофного және олиготрофного типті. Анықталғандай, көктемде, жазда және күзде барлық жерде кездескен малощетинковые құрттар Oligochaetasp. (100% кездес уі). Хирономид личинкалары Chironomidae кездесіп, жиілігі 50-ден 100%. Сирек білінді многощетинковые құрттар H. kowalewskii (кездес уі 33 67% - ға дейін). Қуыршақтарды Chironomidae, шаян тәрізділер C. сurvispinum және ұлулар U. pictorum атап өтілді с встречаемостью 33%. таксономикалық құрамы зообентос р. Жайық 2. Бұл межсезонном аспектіде байқалды ауытқуы сандық көрсеткіштерін бентос. Зерттеу нәтижелері бойынша орташа мәндері саны мен биомасса су түбі омыртқасыздары құрады көктемде 1013экз./м2 және 13,0 г/м2, жазда - 910экз./м2 және 634,85 г/м2, күзде - 1263экз./м2 және 454,88 г/м2, тиісінше. Бұл зообентосе мәнге саны бойынша болған құрттар, олардың үлесі құрады көктемде 92,8%, жазда-72,2%, күзде 90,3% - ы орташа саны бентос. Салмағы бойынша басым ұлулар, олардың үлесі орташа массасы бентос теңелді көктемде 84,4%, жазда 99,78% - ға және күзде 99,61% - ды,

Мақалада Қиғаш өзені мен сағалық кеңістігіндегі жартылай өткінші балықтардың түрлік құрамы көрсетілген. Ихтиофауна құрамы бойынша тұқы тұқымдас балықтар туралы. Құнды тауарлы балық қорларының қалыптасу туралы келтілді. Сазан, табан және мөңке балықтарының ұзындық - салмақтық көрсеткіштері Қиғаш өзеніне қарағанда сағалық кеңістігінде жоғары болғанын көрсетеді. Сазан (Cyprinus carpio L.). Қиғаш өзенінде кездескен сазанның ұзындығы 31 ден 45 см дейін, ал салмағы 585 тен 1782 грамм болды. Сазанның популяциясы 3 жастан 8 жасқа дейінгі жас ерекшелігімен ерекшеленгендігі және 4 жас аралығындағы балықтардың негізгі тобы 46%, ең көп мөлшерде болды, бұл балық қорының табиғи көбеюінің тұрақтылығын көрсетті. Табан (Abramisbramaorientalis Berg). 2019ж. көктемде Қиғаш өзенінде өндірісте ауланудағы табанның ұзындығы 22 - 31см,салмағы 183 тен 554 г.2019 жылғы зерттеу нәтежелері бойынша 3-4 жас аралығындағы балықтар 79,7 % құрады. Сазан, табан, мөңке балықтарының уылдырық шашатын бөлігі жас құрылымы сипатталған, жас құрамына қарай ұзындық-салмақ көрсеткіштері өзгерісте болғандығы, сондай - ақ, уылдырық шашуы кезінде жас балықтардың басым болғанын көрсетеді. Мөңке (Carassius carassius). 2019 ж. Қиғаш өзеніндегі ауға түскен мөңкенің ұзындығы 17см ден 27 см, салмағы 146 дан 555 г дейін өзгергендігі туралы мәлеметтері берілді.

Мақалада Жайық өзенінің зоопланктоценозының жай-күйіне талдау жүргізіледі. Мақала материалдарында таксономиялық құрамы және екі жыл ішіндегі организмдердің кездесу жиілігі келтірілген. Жайық өзенінің зоопланктондық бірлестіктеріне кеңістіктікте маусымдық өзгерістерінің орналасуына талдау жүргізілді. Жүргізілген зерттеулер нәтижесінде зерттелген су айдынында зоопланктонның өнімділік деңгейі бойынша трофностысының төмен сыныбы анықталды. Зоопланктон ценоздардың кеңістіктікте орналасу сипатындағы айырмашылықтары белгіленді. Зоопланктонның бірнеше жыл ішіндегі сандық көрсеткіштеріне салыстырмалы талдау жасалды. Сонымен қатар 2018-2019 жыл аралығында таксондардың сандық көрсеткішіне салыстырмалы талдау жасалды. Талдау нәтежесінде 2018 жылы ең көп пайызда кездескен коловраткалар арасында B. calyciflorus (85%) және B. angularis (60%) болса. 2019 жылы ең жоғары пайызда кездескен B. calyciflorus (80%). M. brachiata, A. tonsa және Cyclops sp. кездесуі 40% болды. Көктем және жаздық маусымдарда саны бойынша коловраткалар басым болатындығы анықталды. Зопланктон ағзаларының 2018 жылы сандық құрамы 26,46мың дана/м3? биомасса бойынша 290,96 мг/м3 құраса, 2019 жылы сандық құрамы 46,84мың дана/м3, биомасса бойынша 832,15мг/м3 құрап. Талдау нәтижелері бойынша ең өнімді Төменгі Дамба, 7 пост және Балықшы станциялар болып табылатындығы сипатталды.

Бұл жұмыста оңғақ балығының қоры мен биологиялық сипаттамасы бойынша материалдар келтірілген. Дене ұзындығы мен салмағы және оңғақтың жасы жылдар бойынша өзгеретіні көрсетілген. Оңғақ популяциясының уылдырық шашу бөлігі әртүрлі жастағы топтардан құралатыны анықталды, бірақ оңғақ популяциясының негізгі бөлігі 5 жастағы кәсіптік қорды қамтамасыз етті. Біздің мәліметтеріміз бойынша, линь 3-4 жас аралығында болады. Өнімділігі жоғары 300-400 мың уылдырыққа дейін шашады. Қиғаш өзенінің зерттеу нәтижесінде оңғақтың аулау кезінде сандық мөлшері аз және басқа балық түрлерінің қорларынан аспайды, бұл популяцияның аздығына байланысты. Ең көп аулау қоры 2015 жылы тіркелген - 29,9 тонна болса, келесі жылдары - 2016-2019 жж. аулау ауларындағы аулау саны 6,547 тоннаға дейін төмендеді (2018 ж.), бірақ 2019 ж. 8,75 тоннаға дейін өскендігін байқауқа болады. Жартылай өтпелі балық түрлері жыныстық жетілуге жеткенде көктемгі кезеңде уылдырық шашатын жерлерге жаппай уылдырық шашуға миграцияланады, уылдырық шашқаннан кейін өзеннен шығып, сағалық кеңістікте өсіп қоректенуге ауысады. Ауланудағы оңғақ санының ауытқуы су деңгейі мен өзен ағысының жылдамдығы әсер ететін табиғи факторлардың өзгеруіне байланысты.

Бұл жұмыста кәсіпшілік аудандар бойынша балық аулау қарқынының сараптамасы ұсынылған, жартылай өтпелі балықтардың көп жылдық кезең ішіндегі аулану динамикасы қарастырылған. Жайық және Қиғаш өзендерінің сапалылығы және оның уылдырық шашу алдындағы миграциясы кезеңіндегі кәсіпшілік салықтар санына әсері көрсетілген. Көпжылдық кәсіпшілік ауланымдар (2006-2019 ж.ж.) Жайық өзенінде де, Қиғаш өзенінде де тұрақты емес екені анықталды және жылдар бойынша ауытқып тұрады. 2019 жылғы кәсіпшілік ауланымдағы жартылай өтпелі балықтардың саны өткен жылғы ауланымдағыдан басым болған жоқ. Жайық өзеніндегі жартылай өткінші балықтардың аулаунға бөлінген лимит көлемі 40% -дан аспағандығы және кейбір балық түрлерінің жүріс динамикасы алдыңғы жылдың деңгейінде қалғандығы туралы сипатталды. 2006 жылдан 2019 жылға дейінгі кезеңдерде, Жайық өзеніндегі жартылай өткінші балық түрлерін аулау бойынша нәтиже көрсеткіштері талданды. Сонымен қатар Жайық өзенінің жылдық ағын көлемі мен Киғаш өзенінің су деңгейінің көрсеткіштерінің соңғы онжылдықта (2009-2019 жж.) жартылай өткінші және өзен балықтарының қорына әсері туралы мәлеметтер берілді. Зерттеу нәтежелері көрсеткендей соңғы 2011 - 2019 жылдар аралығында жартылай өткінші және тұрғылықты балықтардың аулану санының төмендегені сипатталды.

Зерттеу мақсаты - қазіргі білім беру жүйесіне әсер ететін факторларды анықтау. Мақалада басты бір сұрақ қарастылған: Oсы қиын кезеңде білім берү жүйесінде не болып жатыр? Автор білім беруді қиындататын нәрсені түсіну үшін батыстық зертеулерінің нәтижелері мен талдауларына сүйенеді. Сонымен бірге ең маңыздысы, білім беру тұжырымдамасына әсер ететін әртүрлі факторлардың үйлісімін анықтау. Жұмыстың ғылыми жаңалығы батыстық ғалымдардың ғылыми мақаларарын зерделеуде, батыс философтарының классикалық енбектерін тарта отырып, мәселенің өзін пәнаралық қарастыруында жатыр. Зерттеуде екі негізгі қосалқы тақырыптарда қарастырылған: Білім не үшін керек? ПОҚ құндылықтары мен көзқарастары. Нәтежесінде алынған, мәліметтер қазіргі білім беру жүйесінің факторлары бірқатар сыртқы және ішкі факторларға қиын болатындығын көрсетті, мұндағы сыртқы факторлар оның мазмунына жанама әсер етсе, ал ішкі факторлар оған тікелей әсер етеді. Қортындылай келгенде, білім саласында жиі жүргізілетің реформалар, экономикалық интеграцияның өсуі, қазіргі заманғы технологиялар арқылы үлкен ақпарат ағымы және адамдардың қарым-қатынасы, бүкіл әлем бойынша көптеген адамдардың көшуі, адами құндылықтардың өзгеруі, және басқа факторлар, білім беру жүйесін қиындатады.

Мақалада ағылшын тіліндегі әскери терминология аударма ісі тұрғысынан қарастырылады. Қазіргі заманғы әлемде ағылшын тілін қолдану аясын кеңейту мақсатында ағылшын тіліндегі әскери терминдердің лексикалық және стилистикалық ерекшеліктері мен сөзжасамдық үлгілерін зерттеуді қажет етеді. Әскери терминологияға әскери ұғымдарды, әскери ұғымдарға байланысты қолданылатын ғылыми және техникалық терминдерді белгілейтін сөздер мен тіркестері жатады. Әскери материалдар кез-келген басқа материалдардан, яғни әскери лексиканың, әскери және ғылыми-техникалық терминологияның кең қолданылуы, тек әскери салаға тән өзгермелі және тұрақты тіркестердің белгілі бір санының болуы, әскери номенклатураның көптігі және пайдаланылатын арнайы қысқартулар мен символдармен ерекшеленеді. Әскери материалдарда және синтаксис тұрғысынан қарағанда, эллипстикалық (әсіресе әскери құжаттамада) және клишедті құрылымдарды кең қолдану, созылмалы етістік формаларының жоқтығы, айтылымның қысқарған түрі, инфинитивті және тіркестермен берілген көптеген параллельді құрылымдарды бір сөйлем ішінде қолдану. Әскери мәтіндерді аудару аударманың ерекше дәл нұсқасын қолданғанды жөн, өйткені аударылған материал маңызды шешімдер қабылдауға, әскери операцияларды жүргізуге және т.б. негіз бола алады.

Мақалада қазақ жырау Мұрат Монкеұлының еңбектеріндегі Алтын Орда тарихына байланысты кейбір мәселелер қарастырылған. Оның ыдырауынан бастап Қазақ хандығының құрылуына дейін. Мақалада қазақ ақындары мен жырауларының шығармаларындағы ең құнды деректер мен мәліметтер пайдаланылды. Қазіргі уақытта Елбасы Н. А. Назарбаевтың «Болашаққа көзқарас: қоғамдық сананың жаңғыруы» және «Ұлы даланың жеті қыры» мақалалары аясында Қазақстан тарихының кейбір аспектілерін зерттеуге, жалпылауға және талдауға көп көңіл бөлінуде. Осыған орай, қазақ ақындары мен жырауларының еңбектеріндегі қол жетімді фактілер мен ақпараттардың ең құнды көздері ретінде пайдаланудың маңызы зор. Мәселен, 1999 жылы Сарайшық тарихи мемориалдық кешенін жасақтау барысында, Алтын Орда мен Қазақ хандарының кенсенесін тұрғызу кезінде қазақтың белгілі жырауы мен ақыны Шынияз Шанайұлының айтқан деректері мен пайымдаулары сол кездегі тарихи шындықты қалпына келтіруде аса құнды деректер қатарына жатқызылды. Ал, ХІХ ғасырдағы қазақтың белгілі, зар заман жырауы атанып кеткен Мұрат Монкеұлының туындылары - тарихи фактілер мен мәліметтердің нағыз ашылмаған қазынасы. Мұрат Монкеұлының еңбектерін алғашқы зерттеушілердің бірі - профессор Х. Досмұхамедов.

Ұстаз тақырыбының кеше де, бүгін де, ертең де дабыл қақтыруы - уақыт талабынан туған қажеттілік. Көтерген тақырып - тәрбие тағдыры, мұғалім табиғаты болғанымен, әр жазушының тарихтағы Ұстаздар жүріп өткен жолды суреттеулеріндегі өзіндік шеберліктерін, өмір сүріп отырған дәуірінің талғамын, ұстанымын, идеясын, қаламгерлік қарымын тану. Жайсаңбек Молдағалиев 1935 жылы Қостанай облысында дүниеге келген. Ы.Алтынсариннің жерлесі, ұлы ұстаз ашқан мектептен дәріс алған. Прозадағы Ыбырайтану жолына өткен ғасырдың 70-жылдарынан бастап қалам тербей бастаған. 1978 жылы «Алғашқы қоңырау» повесі, кейін толықтырып, өңдеп 1984 жылы «Таза бұлақ» атты романға айналдырды. Жазушы шығарманы жазуға он жыл өмірін арнады. 1973 жылы басталған романы 1983 жылы жазылып бітіп, 1984 жылы «Жазушы» баспасынан жарық көрген. Мақалада «Таза бұлақ» романында Ж.Молдағалиев мұрағаттық материалдар мен тарихи деректердің негізінде ой қорыта отырып, жаңа идеялық мақсаттар шеңберінде Ыбырай Алтынсариннің кең ауқымда алынатын көп қырлы күрделі тұлғасын ашып берген. Қазақ әдебиетінің тарихында да, ағартушылық идея жолында да бар болмысымен оқшау тұратын Алғашқы ұстаз - Ыбырай сынды тұлғаның өмірі мен тарихи келбеті арқылы кейінгі ұрпақ санасына жеткізген. Ұлы ұстаз - Ыбырай бейнесі романда тарихи шындыққа негізделген көркемдік болжаммен өрнектелген. Аңыз бен тарихи дерек желісі роман сюжетінде қатарласа дамып, көркемдік негізде қисынды қиюласқан.

Мақалада Маңғыстау өңіріндегі тарихи оқиғаларға зерттеулер жүргізіліп, өзіндік көзқарастар тұрғысынан зерделенген. Маңғыстау өңірін зерттеу, аумақтың қазақ тарихындаға алатын орны, мемлекеттілігіміздің қалыптасуына тигізген өзіндік ықпалы, қай кезде де тарихшылар мен тарихты сүйетін қауымның қызығушылығын туғызған. Осылай бола тұрса да, аталмыш тарихи оқиғалар олардың жүру барысы мен ықпалы өте аз зерттелген тарихи объектілерге жатады. Ұланғайыр аумақты алып жатқан Маңғыстау жерін мекендеген Адай руының өзіндік тарихиның ерекшелігі түрлі тақырыпқа бастау бола алады. Адайлардың Маңғыстау жеріне келіп түрікмен тайпаларын ығыстырып орналасуы, өрісі тарылған түрікмендер Астрахань губернаторы арқылы Ресей патшасынан өздеріне қамқор болуды өтініп, қайта-қайта елші жіберді. Ресей патшасы ол тілекті қабыл алып, Маңғыстау түрікмендеріне Нұралы ханның ұлы Пірәліні хан етіп тағайындайды. Бірақ әуелден еркіндік сүйетін, хандық билікті мойындамайтын Адай руын бағындыруға Пірәлі ханды лайық көріп, түркімендерге хан етіп тағайындаған. Мақалада Маңғыстау мен Түрікмения өңіріндегі қазақ ханы Пірәлінің ел басқарған тұсында орын алған тарихи оқиғалардың арадағы өзара байланысы туралы баяндалады.

Қазіргі заманғы ұйымның қызметіндегі маңызды құбылыстардың бірі жанжалдасу болып табылады. Әр түрлі ұйымдардағы басқару проблемаларын зерттеу көрсеткендей, басқаруға кететін уақыттың 25% -ы жанжалдарды шешуге жұмсалады. Қазіргі көшбасшы жағымсыз жағдайларды азайту және жанжалдың жағымды салдарын анықтау үшін жанжалды жағдайды басқара білуі керек. Мақалада қақтығыстарды басқарудың жаңа формасы ретінде қақтығыстарды басқару моделі көрсетілген. Жанжалдарды басқару көшбасшылар үшін барған сайын маңызды бола түсуде, өйткені қақтығыстардың әлеуеті үнемі артып келеді. Жанжалды кәсіби түрде шешу - менеджердің міндеттерінің бірі. Осылайша медиация ұйымға бағытталған қақтығыстарды басқаруға айналады. Мақалада көшбасшы өз қызметкерлерінің дұрыс бағытта нәтижелі алға жылжуын қамтамасыз ететін кәсіби көшбасшының маңызды құзыреттері қарастырылды.